Author:
Abstract
Osmanlı hâkimiyetine 1515 yılında geçen Kızuçan, Diyarbekir Eyaleti’nde Çemişgezek sancağının nahiyesi olarak Allahverdi Bey’in zeâmetiydi. 1523’te Gürzelik nahiyesi ile birlikte Kiğı sancağına bağlandı. 1535’te Erzurum Eyaleti’nin kurulmasıyla müstakil sancak olarak Allahverdi Bey’in idaresinde kalmaya devam etti. Yurtluk-ocaklık statüde olan bu sancakta üç kez tahrir yapıldığı tespit edilmektedir. Bu tahrirlerden XVI. yüzyılda kısa aralıklarla meydana gelen sosyo-ekonomik değişimleri izlemek mümkündür. Ancak XVII. yüzyılda timar sistemi işlevsiz kaldığından tahrir geleneği terk edildi. Timar gelirleri iltizama verilerek yeni sisteme geçildi. Böylece merkezi devlet hazinesine ait gelirlerin tespit ve denetlenmesi için avârız vergisi tahrirleri yapıldı. Avârız-hânelerin kaydedildiği defterlerde yerleşim yerlerindeki nüfus ve mali verilerle topoğrafya, yerleşim ve sosyo-ekonomik yapı incelenebilmektedir. Bu çalışmada 1642 tarihli mufassal ve 1643 tarihli icmal avârız defterleriyle birlikte XVI. yüzyıla ait üç tahrir defteri kullanılarak Erzurum Eyaleti’nin Kızuçan kazasının yerleşim, nüfus ve dinî yapısı karşılaştırmalı şekilde incelenmiştir.
Keywords
Abstract
Kızucan, which came under the Ottoman control in 1515, was the fief of Allahverdi Bey in the Çemişgezek sancak of Diyarbakir province. In 1523, it was connected to the Kigı sancak with the Gurzelik Township. With the establishment of Erzurum province in 1535, it continued to remain in the administration of Allahverdi Bey as an autonomous sancak. This sancak, which is in the hereditary status, was registered three times in 16th century. From these registers, it is possible to observe the socio-economic changes taking place at short intervals in the 16th century. However, in the 17th century, the tradition of tahrir was abandoned, as the timar system remained dysfunctional. Timar income were given to the iltizâm and new system came into effect. Thus, awârid tax census was done to determine and control the income of the central state treasury. From central tax house registers, the topography, settlement, and socio-economic structure of the settlement areas can be examined. In this study, the settlement, population and religious structure of the Kızucan in Erzurum province have been examined comparatively using awârid registers dated 1642 and 1643 as well as three cadastral record books of 16th century.