ŞEYH SAFÎ MENÂKIBI’NDA YER ALAN YÛNUS EMRE’NİN “ÇIKTIM ERİK DALINA ANDA YEDİM ÜZÜMİ” MISRALI ŞATHİYESİNİN BİR ŞERHİ
Author :
Abstract
Buyruk kitapları Alevî-Bektâşî inanç ve kültürünün yazılı kaynakları arasında saygın bir yeri olan metinlerdir. Alevî-Bektâşî kültüründeki ritüellerin aktarımında ve sistemleşmesinde de önemli bir yeri olan bu metinlerin Şeyh Safî Buyruğu, İmâm Cafer Buyruğu, Menâkıb-ı Evliyâ gibi varyantları bulunmaktadır. Bu eserlerin beslendiği ana kaynak ise Buyruk kitabıdır. Eserde, Hz. Muhammed’in Hz. Ali’ye vasiyetleriyle başlayıp sonrasında silsile şeklinde nakledilen bilgilerin kitaplaştırılarak taliplere kadar ulaştırıldığı vurgulanmaktadır. Tarikatın âdâb ve erkânı hakkında bilgiler veren, yol-yöntem öğreten bu metinler, genellikle şeyh-talip arasında geçen soru-cevap şeklinde kaleme alınmıştır. Araştırmaya konu olan 206 varaktan müteşekkil nüsha, Berlin Devlet Kütüphanesi’nde Ms. or. quart. 2134-1 yer numarasıyla Menâkıb-ı Şeyh Safî başlığıyla kayıtlıdır. Nüshanın iki müstensihi vardır. Bunlardan ilki Hurûfî yazar Firişteoğlu Abdülmecîd, ikincisi ise ondan şerh eden Seyyid Hasan Tahsîn’dir. Berlin nüshası muhteva yönüyle Buyruk kitaplarıyla benzer olsa da onu diğer Buyruk kitaplarından farklı kılan içerisinde Yûnus Emre’ye ait bir şiir şerhine yer verilmesidir. Hasan Tahsîn’in istinsah ettiği 1857 tarihli nüshanın sonunda Yûnus Emre’nin “çıkdım erik dalına anda yedim üzümi” mısraıyla başlayan meşhur şathiyesinin Niyâzî-i Mısrî tarafından kaleme alınmış şerhi yer almaktadır. Aynı zamanda menâkıbın içerisinde Yûnus’a isnat edilen sözlerin yer alması söz konusu şerhin müstensih tarafından bilinçli bir şekilde nüshaya eklendiğine işaret etmektedir. Bu çalışmada Berlin nüshası ile Alevî-Bektaşî kültürüne ait birçok eser arasındaki benzerlikler ve farklılıklar üzerinde durulmuş, nüsha tavsifi yapılmış, ardından Şeyh Safiyüddîn ve nüshanın müstensihi hakkında kısaca bilgiler verilmiştir. Son olarak Yûnus Emre ve şerh metni hakkında bilgiler verildikten sonra “çıkdım erik dalına anda yedim üzümi” mısraıyla başlayan şathiyenin şerhi latinize edilmiştir.
Keywords
Abstract
The books of commandments are texts prestigious among the written sources of Alevi-Bektashi belief and culture. These texts are significant in the transfer and systemization of rituals in Alevi-Bektashi culture with variants such as Commandment of Sheikh Safi, Commandment of Imam Jafar, and Manāqib-ı Awliya while primarily fed by the Book of Commandments emphasizing that information transferred in sequence with the Prophet Muhammad’s bequests to Ali was delivered to disciples in a book. These texts introducing tariqa’s basic principles and the right way to do things are mostly in question-answer form between sheikh and disciple. This study discusses the copy which is composed of 206 leaves and found in the Berlin State Library titled Menāqib-i Šeyḫ Ṣafī with the call number Ms. or. quart. 2134-1 with two scribes to it: the Hurufi author Firisteoglu Abdulmecîd and Seyyid Hasan Tahsîn annotating the first. The Berlin copy resembles the books of commandments as to content while differentiating from those by involving an annotation of a poem by Yunus Emre. The annotation dated 1857, written by Niyâzî-i Mısrî, and scribed by Hasan Tahsîn addresses Yunus’ famous shathiye starting with “çıkdım erik dalına anda yedim üzümi.” Expressions attributed to Yunus within the manāqib indicate that Niyâzî-i Mısrî’s annotation was consciously included in the copy by the scribe. This study delivers similarities and differences between the Berlin copy and other works of Alevi-Bektashi culture, copy’s description, brief information on Sheikh Safi and scribe of the copy followed by information on Yunus Emre and annotation text and latinization of the annotation of shathiye starting with the abovementioned verse.
