Author :
Abstract
İdil ve Yayık bölgesinin verimli toprakları tarih boyunca Türk halklarının hâkim olmaya çalıştığı bölgelerden biridir. Ekonomisi göçeri hayvancılığa dayanan Türk halklarından olan Nogaylar ile Kazaklar arasında Yayık bölgesinin verimli topraklarını hâkim olma mücadeleleri Özbeklerden ayrıldıkları andan itibaren başlamıştır. Doğu Deşti Kıpçak’ta Özbek çatısı altında yeni bir hanlık kurmaya çalışan Ebülhayr Han, 1447 yılında Oyratlardan ağır bir mağlubiyet alınca hanlığı dağıldı ve Kazak halkının oluşum süreci başladı. Nogaylar ise Altın Ordu Devleti’nin son dönemine damgasını vuran Emir Edige döneminde oluşmuştu. Özbek hakimiyetinden sonra Kasım Han ile güçlenen Kazaklar Nogayları baskı altında tutmayı başarmışlardır. Kasım Han ölümünden onun oğlu olan Haknazar Han’ın yeniden güçlenmesine kadar Nogaylar, Şeyh Mamay Mirza liderliğinde Kazakları üst üste mağlup etmeyi başardılar. Nogaylar, İsmail ve Yusuf mirzalar arasındaki hakimiyet mücadelesinde zayıfladılar ve Kazaklar karşısında tutunamadılar ve dağılmaya başladılar. Son olarak Nogaylar, Kalmuk baskısı karşısında tamamen topraklarında göç etmek zorunda kaldılar. Araştırmanın kaynakları konusunda; arşiv belgeleri olan Posol’skiye Knigi eserleri, dönem kaynağı olan Tarih-i Reşidi ve Baburname ‘Babur’un Hatıratı’ ile modern araştırma eserleri olan V. Trepavlov, A. İsin ve M. Alpargu’nun eserleri önemlidir. Ayrıca Nogaylar ve Kazaklar hakkındaki birçok araştırma eserinden de yaralanılmıştır. Araştırmanın amacı; komşu ve akraba iki Türk halkı olan Nogaylar ile Kazaklar arasındaki mücadelelerin sebeplerini ve seyrini ortaya koymaktır. Makalede, modern Kazakistan’ın batısını oluşturan Yayık arazilerini hâkim olmak için XVI. yüzyılda yaşanan Kazak – Nogay mücadeleleri ele alınmıştır. Sonuç olarak söz konusu mücadeleler üç döneme ayırarak ortaya koyulmaya çalışılmıştır.
Keywords
Abstract
The fertile lands of the Volga and Yaik regions are one of the regions that Turkish peoples have tried to dominate throughout history. The struggle between the Nogais and the Kazakhs, who are Turkish peoples whose economy is based on nomadic animal husbandry, to dominate the fertile lands of the Yaik region began from the moment they separated from the Uzbeks. Abulkhayr Khan, who tried to establish a new khanate under the Uzbek roof in Eastern Deshti Kipchak, suffered a heavy defeat from the Oirats in 1447, and his khanate was dissolved and the process of formation of the Kazakh people began. The Nogais were formed during the reign of Emir Edige, who left his mark on the last period of the Golden Horde State. After the Uzbek rule, the Kazakhs, who gained strength with Kasim Khan, managed to keep the Nogais under pressure. From the death of Kasim Khan until the re-empowerment of his son, Haknazar Khan, the Nogais managed to defeat the Kazakhs one after another under the leadership of Sheikh Mamai Mirza. The Nogais were weakened in the struggle for dominance between Ismail and Yusuf Mirza and could not hold on against the Kazakhs and began to disperse. Finally, the Nogais were forced to migrate completely from their lands under the pressure of the Kalmyks. Regarding the sources of the research, the works of Posol’skiye Knigi, which are archival documents, the period sources Tarih-i Raşidi and Baburname ‘Babur’s Memoirs’, and the works of V. Trepavlov, A. Isin and M. Alpargu, which are modern research works, are important. In addition, much research works on Nogais and Kazakhs were used. The purpose of the research is to reveal the reasons and course of the struggles between the Nogais and Kazakhs, two neighboring and related Turkish peoples. The article examines the Kazakh-Nogai struggles that took place in the 16th century to dominate the Yaik lands that constitute the western part of modern Kazakhstan. As a result, an attempt was made to present the struggles by dividing them into three periods.
