Author :
Abstract
19. yüzyıl başından itibaren misyonerlerin hedef kitlesi olan “Ermeni milleti”, cemaatlerini bir arada tutabilmek ve bir ulusal bilinç oluşturabilmek için eğitim faaliyetlerine büyük ağırlık verirler. Bu yüzyıl, Osmanlı Devlet kurumlarının ve hukuki sisteminin büyük yapısal değişikliklere uğradığı Tanzimat ve I. Meşrutiyet dönemlerini de kapsamaktadır. 1863 Ermeni Milleti Nizamnâmesi Osmanlı milletleri için yapılmış ilk anayasal metin olarak kabul edilir. Eğitim sisteminde pek çok düzenlemeyi bünyesinde barındıran Maarif-i Umûmiye Nizamnâmesi 1869’da yayınlanır. Rusya ile yapılan savaştan büyük bir mağlubiyetle ayrılan Osmanlı devleti için, doğu vilayetlerindeki Ermeniler’in Ruslar’la işbirliği yapması büyük bir travma yaratacaktır. Abdülhamid, 1878 Berlin Anlaşması ile bölgede ıslahat yapmayı kabul etmesine rağmen, bunu hiçbir zaman pratiğe geçirmeye yanaşmaz. Ülkede çapında açılan Ermeni cemaat okullarının da bölücü faaliyetlerin odağı olduğu düşünülmektedir. Başta Ermeni okulları olmak üzere, hızla yayılan Gayrimüslim ve yabancı okullarını denetleyebilmek için 1886’da “Mekâtib-i Gayrimüslime ve Ecnebiyye Müfettişliği İdaresi” kurulur. 1888'de yayınlanan “Mekâtîb-i Gayrimüslime ve Ecnebiye Müfettişliği Nizamnâmesi” ile sözkonusu okulların “muzır” faaliyetlere karşı denetimi için düzenlemeler yapılır. Ayrıca, eğitim sisteminin iyileştirilmesi ve etkin denetimin sağlanması için, aralarında Avlonyalı Ferid Paşa’nın da bulunduğu devlet adamları tarafından çeşitli raporlar hazırlanır. Ancak, Ermeni okullarında Abdülhamid’in arzu ettiği denetim sağlanamadığı gibi, padişahın şahsına ve devlete karşı saldırılar bir artış eğilimi göze çarpar.
Keywords
Abstract
The Armenian “millet” in the Ottoman Empire were targetted by the missionary schools from the beginning of the 19th century. They’ve re-acted by opening private schools to be able to keep the community in a united form and raise the awareness of national idendity. It was also a great period for the Ottoman modernization, especially Tanzimat era and the first Constitutional period. A lot of major structural changes were realized on the institutions, judical and as well as educational system. It was a great reformation period especially for the non-Muslims and foreigners. Beside Tanzimat and Islahat edicts, a special regulation was created for the Armenian Nation in 1863, which is considered to be the first constitutional text in the Ottoman history. The government was aiming to improve learning system in a modern way, as well as to control the schools accross the country. The Regulations of General Education (Maarif-i Umûmiye Nizamnâmesi) is implemented in this regard in 1869. Russo-Ottoman war of 1877-78, was a great trauma for the Government, due to Armenians in the eastern provinces to cooperate with the Russians.
Keywords
- AYDEMİR, Filiz ÖZKAN, Salnamelere Göre Balıkesir'de Eğitim ve Eğitim Kurumları (1876'dan 1908'e), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi (2009)
- BALAKIAN, Peter, The Burning Tigris: The Armenian Genocide and America’s Response (Newyork: HarperCollins e-books, 2003)
- BEBİROĞLU, Murat, Osmanlı Devleti’nde Gayrımüslim Nizamnâmeleri, Haz. Cahit Külekçi (İstanbul: Akademi Matbaası, 2008)
- BİLGİ, Nejdet, Ermeni Tehciri ve Boğazlıyan Kaymakamı Mehmed Kemal Bey’in Yargılanması (Ankara: KÖKSAV, 1999)
- BOURNOUTIAN, George A., Ermeni Tarihi, Çev. Ohannes Kılıçdağı (İstanbul: Aras Yayıncılık, 2011)
- CAHEN, Cl., “Zimme” İslâm Ansiklopedisi, 13.Cilt, 566-571 (İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1986)
- ÇETİN, Atillâ, “Maarif Nâzırı Ahmed Zühdü Paşa'nın Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Yabancı Okullar hakkında raporu”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, Sayı: 10-11, s.189-219 (1983)
- ERDOGDU, Teyfur, “Maarif-i Umumiye Nezareti Teşkilatı”, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, s. 247-285 (1995)
- ERHAN, Çağrı, “Ottoman official attitudes towards American Missionaries”, International Conference on The United States and the Middle East: Cultural Encounters, Yale University (December 2000)
- ERTUĞRUL, Halit, Kültürümüzü Etkileyen Okullar (İstanbul: Nesil Yayınları, 2010)
- ERYILMAZ, Bilal, Osmanlı Devleti’nde Millet Sistemi (İstanbul: Ağaç Yayınları, 1992)
- ___________, Osmanlı Devleti’nde Gayrımüslim Tebanın Yönetimi (İstanbul: Risale Yayınları, 1996)
- FINDLEY, Carter V., Modern Türkiye Tarihi (1789-2007), Çev. Güneş Ayas (İstanbul: Timaş Yayınları, 2011)
- FINKEL, Caroline, Rüyadan İmparatorluğa Osmanlı, Çev. Zülal Kılıç (İstanbul: Timaş Yayınları, 2010)
- HAYDAROĞLU, İlknur POLAT, Osmanlı İmparatorluğu'nda yabancı okullar (Ankara: Ocak Yayınları, 1993)
- İNALCIK, Halil, The Ottoman Empire: The Classical Age 1300-1600 (London: Phoenix, 1997)
- KARACAKAYA, Recep, Kaynakçalı Ermeni meselesi kronolojisi (1878-1923) (İstanbul: Başbakanlık Basımevi, 2001)
- KESKİNKILIÇ, Erdoğan, “Biblelands Arşivi ve Osmanlı Topraklarında İngiliz Misyoner Evangelist Faaliyetleri”, Akademik Araştırmalar Dergisi, Cilt. 10, No. 37, s. 102-120 (Haziran 2008)
- KILIÇ, Sezen, “Cumhuriyet Döneminde Yabancı Okullar (1923- 1938)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt. 21, Sayı. 61 (Mart 2005)
- KIRMIZI, Abdülhamit, “Usûl-i Tedrîs Hâlâ Tarz-ı Kadîm Üzre: Konya Valisi Ferid Paşa’nın Eğitimi Islah Çalışmaları”, Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, Sayı 19, s. 195-230 (2005)
- KOCABAŞOĞLU, Uygur, Kendi Belgeleriyle Anadolu'daki Amerika (İstanbul: Arba Yayınları, 1989)
- KODAMAN, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991)
- McCARTHY, Justin, Ölüm ve Sürgün, Çev. Bilge Umar (İstanbul: İnkılâp, 1998)
- MUTLU, Şamil, Osmanlı Devleti'nde Misyoner Okulları (İstanbul: Gökkube Yayınları, 2005)
- ÖKSÜZ, Melek, “Osmanlı Topraklarında Hukuki Statü Arayısı ve Varlık Mücadelesinde Amerikan Kurumları”, History Studies, Cilt. 2/1, s. 147187 (2010)
- ÖNEY, Celal, II. Abdülhamid Döneminde Anadolu'da meydana gelen Ermeni isyanlarında Amerikan misyoner okullarının rolü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi (2010)
- ÖZEL, Ahmet, “Gayrimüslim”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt. 13, s. 418- 427 (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1996)
- PAYASLIAN, Simon, United States Policy Toward the Armenian Question and the Armenian Genocide (Newyork: Palgrave Macmillan, 2005)
- SARINAY, Yusuf (Haz.), Osmanlı belgelerinde Ermeni-Fransız ilişkileri (1879-1918) (Ankara: Başbakanlık Basımevi, 2002)
- ___________, Osmanlı belgelerinde Ermeni-İngiliz ilişkileri (1845- 1890) (Ankara: Başbakanlık Basımevi, 2004)
- SOMEL, Selçuk Akşin, The modernization of public education in the Ottoman Empire, 1839-1908 (Leiden: Brill, 2001)
- ___________, “Osmanlı Ermenilerinde Kültür Modernleşmesi, Cemaat Okulları ve Abdülhamid Rejimi” içinde: İmparatorluğun Çöküş Döneminde Osmanlı Ermenileri (İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011)
- SONYEL, Salâhi R., Minorities and the destruction of the Ottoman Empire (Ankara: Turkish Historical Society Printing House, 1993)
- VAHAPOĞLU, Hidayet, Osmanlı’dan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okullar (İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1997)
