Author :
Abstract
XIII. Yüzyıldan XVI. yüzyıl sonlarına kadar Anadolu coğrafyasında dini hayat çeşitli aşamalardan geçmiştir. Yunus Emre'den başlayarak birçok mutasavvıflar ve mutasavvıf şairler yetiştiren bu muhitte Babailik, Abdallık, Bektaşîlik, Hurufilik, Kızılbaşlık, Kalenderlik, Haydarilik adı altında Bâtıniye zümresine girebilecek birçok tarikat ve mezhepler ortaya çıkıp, yayılmasıyla beraber Babaîler hadisesi meydana gelmiştir. XIII. yüzyılda Anadolu'da görülen bu dini ve etnik farklılaşmaların sadece bir halkasını Kızılbaşlık oluşturmaktadır.
Keywords
Abstract
Religious life passed through various phases in the Anatolian landscape from the 13th century to the late 16th. In this milieu, which brought up many Sufis and Sufi poets starting with Yunus Emre, many Sufi orders and religious schools of thought that can be categorized under the rubric of Batiniyya appeared and spread such as Babaism, Abdalism, Bektashism, Hurufism, Kizilbashism, Qalandariyya and Haydarism, and consequently the Babai event occurred. Kizilbashism constitutes only one layer of this religious and ethnic differentiation observed in Anatolia in the 13th century.
Keywords
- Ahmet Âşık Paşazâde, Âşık Paşaoğlu Tarihi, (Hazırlayan: Atsız), İstanbul, 1992.
- Alaaddin Ata Melik Cüveynî, Tarih-i Cihan Güşa, (Çeviren: Mürsel Öztürk), Ankara, 1992.
- Celâl-zâde Mustafa, Selim- nâme, (Hazırlayan: Ahmet Uğur- Mustafa Çuhadar), İstanbul, 1997.
- Defterdar Sarı Mehmet Paşa, Nesâyeh’ül- vizerâ V’el-Ümerâ, (Sadeleştiren: Hüseyin Râgıp Uğural), Ankara, 2000.
- Elvan Çelebi, Menâkıbu’l-Kudsiyye Fî Menâsıbi’l-Ünsiyye Baba İlyas-ı Horasanî ve Sülalesinin Menkabevî Tarihi, (Hazırlayanlar: Ahmet Yaşar Ocakİsmail Erünsal), Ankara, 1995.
- Hezarfen Hüseyin Efendi, Telhîsül- Beyân fi Kavânin-î Âli-î Osmân, (Hazırlayan: Sevim İlgürel), Ankara, 1998.
- Hoca Saadettin Efendi, Tacü’t-Tevarih IV, (Hazırlayan: İsmet Parmaksızoğlu), Ankara, 1999.
- Muhammed Et-Tanci İbn Batûta, İbn Batûta Seyahatnâmesi, (Sadeleştiren ve Yayına Hazırlayan: Mümin Çevik), İstanbul, 1993.
- Müneccim Başı Ahmet Dede, Müneccimbaşı Tarihi I-II, (Arapça Aslından Çeviren: Vahid Çabuk), İstanbul, 1972.
- Nizâmülmülk, Siyasetnâme, (Genel Yayın Yönetmeni: Sadık Yalsuzuçanlar), İstanbul, 2000.
- Peçevî İbrahim Efendi, Peçevî Tarihi I, (Hazırlayan: Bekir Sıtkı Baykal), Ankara, 1999.
- Oruç Beğ, Oruç Beğ Tarihi, Solak-zâde Tarihi I-II, (Hazırlayan: Vahid Çabuk), Ankara, 1999.
- Şeref Han, Şerefnâme, Osmanlı-İran Tarihi, (Arapçadan Çeviren: Mehmet Emin Bozarslan), İstanbul, 1971.
- Abbaslı, Mirza; “ Safevîlerin Kökenine Dair”, Belleten, C. 40, S.158, Ankara, 1976.
- Akdağ, Mustafa; Türk Halklarının Dirlik ve Düzenlik Kavgası Celalî İsyanları, İstanbul, 1995.
- Akgündüz, Ahmet; Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri 3. Kitap Yavuz Sultan Selim Devri Kanunnâmeleri, İstanbul, 1991.
- Babinger, F-Köprülü, Fuad, Anadolu’da İslamiyet, (Çeviren: Râgıp Hulusi, Yayına Hazırlayan: Mehmet Kanar), İstanbul, 2000.
- Balıvet, Mıchel; Şeyh Bedreddin Tasavvuf ve İsyan, (Çeviren: Ela Güntekin), İstanbul, 2000.
- Barkan, Ö. Lütfi; Kolonizatör Türk Dervişleri, İstanbul, 1998.
- --------------------; “Türkiye’de Din-Devlet İlişkilerinin Tarihsel Gelişimi”, Cumhuriyetin 50. Yılı Semineri, Ankara, 1975.
- Baron Josph Von Hammer Purgstall; Büyük Osmanlı Tarihi, C. I,r: Mümin Çevik-Erol Kılıç), İstanbul, 1998.
- Baykara, Tuncer; Anadolu’nun Tarihî Coğrafyasına Giriş I İdarî Taksimat, Ankara, 1988.
- Bayrakdar, Mehmet; Bitlisli İdris, Ankara, 1991.
- Birdoğan, Nejat; Alevîler’in Büyük Hükümdarı Şah İsmail Hatai, İstanbul, 1991.
- Boyle J. Andrew; “İran’ın Milli Bir Devlet Olarak Gelişmesi”, Belleten, C.39, S.156, Ankara, 1975.
- Efendizâde, Oktay; “Safevî Devleti’nin Kuruluşunda Azerî Türklerinin Rolüne Dair”, XI. Türk Tarih Kongresi Bildirileri II, Ankara, 1994.
- Faroıqhı, Suraıya; Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam Orta Çağdan Yirminci Yüzyıla, İstanbul, 1998.
- Fığlalı, E. Ruhi; Çağımızda İtikadî İslâm Mezhepleri, İstanbul, 1999.
- Genç, Mehmet; “Osmanlı İktisadî Dünya Görüşünin İlkeleri”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul, 2000.
- Gölpınarlı, Abdülbâki; Alevî –Bektaşî Nefesleri, İstanbul, 1992.
- --------------------; “Kızıl-baş”, İ.A, C.6, İstanbul, 1967.
- --------------------; Tasavvuf, İstanbul, 2000.
- Halaçoğlu, Yusuf; XVIII, Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi, Ankara, 1997.
- Haslok, F.R; Bektaşilik Tetkikleri, (Çeviren: Râgıp Hulusi, Yeni Harflerle Çevirip Kısmen Sadeleştiren: Kâmil Su), Ankara, 2000.
- --------------------; Bektaşlîğin Coğrafî Dağılımı, (Çeviri ve Düzenleme: Turgut Koca-A. Nezihi Erginsoy), İstanbul, 1991.
- Hizmetli, Sabri; “Mezhepler Tarihi Yönünden Kemâl Paşazâde’nin Görüşleri”, İbn Kemâl Sempozyumu, Ankara, 1986.
- Hınz, Walter; Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd XV. Yüzyılda İran’ın Milli Bir Devlet Halinde Yükselişi, (Çeviren: Tevfik Bıyıklıoğlu), Ankara, 1992.
- İnalcık, Halil; İslâm Arazi ve Vergi Sisteminin Teşekkülü ve Osmanlı Devrindeki Şekillerle Mukayesesi”, Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, İstanbul, 1993.
- --------------------; “Osmanlı Hukukuna Giriş Örf’i-Sultanî Hukuk ve Fâtih Kânunları”, Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, İstanbul, 1993.
- --------------------; “Osmanlı Padişahı”, S.B.F.D, S.13, Ankara, 1959.
- --------------------; “Osmanlı İmparatorluğu’nda İslâm”, Osmanlı’da Din- Devlet İlişkileri, (Hazırlayan: Vecdi Akyüz), İstanbul, 1999.
- Jean-Louis Bapue-Premmot; “1527 Anadolu İsyanı Hakkında Yayınlamış Bir Rapor”, Belleten, C.LI, S.8, Ankara, 1987.
- Kılıç, Orhan; “1597 Tarihli Mufassal Yörük Defterine Göre Haleb Türkmenleri”, T.D.A, S.150, İstanbul, 1996.
- --------------------; “1585 Tebriz Seferine Çıkan Osmanlı Ordusunun İkmal ve İaşesi”, Askeri Tarih Bülteni, S.46, Ankara, 1999.
- --------------------; “Muş Sancağı Dirlikleri (1604-1605), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.9, S.1, Elazığ, 1999.
- --------------------; 18.Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdâri Taksimatı Eyalet ve Sancak Tavcihatı, Elazığ, 1997.
- --------------------; “Yurtluk-Ocalık ve Hükümet Sancakları Üzerine Bazı Tespitler”, OTAM, S.10, Ankara, 1999.
- Köprülü, Fuad; Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, Ankara,1995.
- --------------------; Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, İstanbul, 1984.
- --------------------; “Abdal Musa”, Köprülüden Seçmeler, (Hazırlayan: Orhan Fuat Köprülü), İstanbul, 1990.
- Kütükoğlu, Bekir; Osmanlı İran Siyasî Münasebetleri (1578-1590), İstanbul, 1962
- Ocak, Ahmet Yaşar; “Alevîliğin Tarihsel, Sosyal Yanları İle Felsefesi Arasındaki İlişki Problemine Dair”, Tarihi ve Kültürel Boyutlarıyla Türkiye’de Alevîler Bektaşîler Nusayriler, (Yayına Hazırlayan: İsmail Kurt-Seyyid Ali Tüz), İstanbul, 1999.
- --------------------; Babaîler Ayaklanması Alevîliğin Tarihsel Alt Yapısı Yahut Anadolu’da İslâm-Türk Heterodoksisinin Teşekkülü, İstanbul, 1999.
- --------------------; “Babaîler İsyanından Kızılbaşlığa; Anadolu’da İslâm Heterodoksisinin Doğuş ve Gelişim Tarihine Kısa Bir Bakış”, Belleten, C.LXIV, S.239, Ankara, 2000.
- --------------------; “Bektaşîlik”, D.İ.A, C.5, İstanbul, 1991.
- --------------------; “Bozok”, D.İ.A, C.5, İstanbul, 1991.
- --------------------; “Klasik Dönem Osmanlı Toplumsal Hayatında Dinî Akımlara Kısa Bir Bakış”, İslâmiyat, C.2, S.4, Ankara, 1999.
- --------------------; Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler Metedolojik Bir Yaklaşım, Ankara, 1997.
- --------------------; “XV.-XVI. Yüzyılllarda Osmanlı Resmî İdeolojisi ve Buna Muhalefet Problemi”, “Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sûfilik: Kalenderiler (XVI.-XVII. Yüzyılar)”, Ankara, 1999
- --------------------; Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mühidler (15.-17. Yüzyıllar), İstanbul, 1998.
- Orhonlu, Cengiz; “Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskânı”, T.K.A, XVI. S.1-2, Ankara, 1976.
- Özdemir, Rıfat; “Çeşitli Osmanlı Kanunnâmelerinin Mukayesesi ve Uygulaması Üzerine Bazı Bilgiler”, 19 Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S.3, Samsun, 1998.
- Öztürk, Mustafa; Tarih Felsefesi, Elazığ, 1999.
- Pakalın, M. Zeki; Osmanlı Tarih Deyimleri Sözlüğü, C.II, İstanbul, 1993.
- Sevim, Ali-Merçil, Erdoğan; Selçuklu Devletleri Tarihi Siyaset, Teşkilat ve Kültür, Ankara, 1995.
- Sümer, Faruk; Oğuzlar, İstanbul, 19999
- --------------------; Safevî Devleti’nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Ankara, 1992.
- Şahin, İlhan; “XVI. Yüzyılda Osmanlı Anadolusu Göçebelerinin İdarî ve Sosyal Yapısı”, T.E.D, S.17, İstanbul, 1984.
- Tekindağ, Şahabettin; “Tarihimizde İsyanlar Şah Kulu Baba Tekeli İsyanı”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S.-4, İstanbul, 1968.
- --------------------; “Teke-eli ve Teke-oğulları”, T.E.D, S.7-8, İstanbul, 1966-1967.
- --------------------; “Yeni Kaynaklar ve Vesikalar Işığı Altında Yavuz Sultan Selim’in İran Seferi”, İ.Ü.E.F.D, S.22, İstanbul, 1967.
- --------------------; “Selçuklu Türkiye’si Din Tarihine Dair Bir Kaynak: Fustatul-‘adale fi kava’idis-saltana”, Fuat Köprülü Armağanı, İstanbul, 1953.
- Uğur, Ahmet; Kemâlpaşa-zâde İbn-Kemal, Ankara, 1996.
- Uluçay, Çağtay; “Yavuz Sultan Selim Nasıl Padişah Oldu?”, T.D, S.9-10- 11, İstanbul, 1995.
- --------------------; Osmanlı Tarihi, C.1-2, Ankara, 1996.
- Ünal, M. Ali; “Osmanlı’dan Günümüze Din-Devlet İlişkileri”, Tarihçi Gözüyle Olaylar ve Türkiye, Isparta, 1998.
