Author :
Abstract
Osmanlı Devleti fethettiği yerlerde vergi mükelleflerini belirlemek ve düzenli vergi toplamak için belirli aralıklarla sayımlar gerçekleştirmiştir. “Tahrir” olarak isimlendirilen bu sayımların kaydedildiği defterlere de “Tahrir Defteri” denilmiştir. Tahrir defterleri, yapıldığı yerin tahmini ve takribi nüfusu (Müslim, gayrı-müslim), vergi hasılatı, idari taksimatı (kaza, nahiye ve köy isimleri), tarım ürünleri vb. konularda önemli bilgiler veren arşiv kaynaklarındandır. Osmanlı’nın Serhad sancaklarından biri olan Bayezid Sancağı’nın bilinen bir mufassal bir de icmal olmak üzere iki tahrir defteri bulunmaktadır. Bu defterler Sultan III. Murad dönemine ait olup, “Bayezid Sancağı ve Tevabiha Mufassal Tahrir Defteri” ve “Bayezid Sancağı ve Tevabiha İcmal Defteri” ismiyle Tapu Kadastro Arşivi’nde kayıtlıdır. Mezkur defterler ışığında Bayezid Sancağı’nın XVI. yüzyılın son çeyreğindeki sosyo-ekonomik ve demografik yapısı ile Bayezid Sancağı’ndaki tımarların kimlere verildiği izah edilecektir. Bu çalışmayla Osmanlı’nın uç sancağı olan Bayezid’in XVI. yüzyıldaki içtimai ve iktisadi hayatına dikkat çekmekle birlikte bölge hakkında araştırma yapacak sosyal bilimcilere önemli bilgiler sağlanacaktır.
Keywords
Abstract
The Ottoman State carried out periodic censuses in order to determine the taxpayers and to collect regular taxes in places where they conquered. These registers, which are called tahrir, are also called Tahrir Registers”. Tahrir registers are archive sources that provide important information on issues such as estimated population and tax base, tax revenue, administrative taxonomy, agricultural products. Bayezid Sanjak, one of the border starboards of the Ottoman Empire, has two known accounts, one of which is a mujaddal (expatiatory) and the other is an icmal (abstarct). These registers it belongs to the period of III. Murad and is registered in the Archives of Land Register of Cadastre under the name of Bayezid Sanjak and Tevabiha Mufassal Tahrir Register and Bayezid Sanjak and Tevabiha Icmal Register. In the light of the aforementioned registers the socio-economic and demographic structure of the Bayezid Sanjak in the last quarter of the 16th century and the names of the timars in Bayezid Sanjak will be explaine. With this work, we are convinced that important information will be provided to social scientists who will research Bayezid's social and economic life in the 16th century.
Keywords
- Katib Çelebi, Kitab-ı Cihannüma li- Katib Çelebi, C. I Tıpkıbasım, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2009.
- AKGÜNDÜZ, Ahmet, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, 5. Kitap II. Kısım, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul 1992.
- AYDIN, Dündar, Erzurum Beylerbeyliği ve Teşkilatı, Kuruluş veGenişleme Devri (1535-1590), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1998.
- ÇAĞATAY, Neşet, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Reayadan AlınanVergi ve Resimler”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. 5, Sayı: 5, Ankara 1947, ss. 483-511.
- ÇETİN, Yusuf, “Eski Bayezid Kalesi Tarihi ve Mimarisi”, GüneşinDoğduğu Yer: Doğubayazıt Sempozyumu, Ed. Oktay Belli, İstanbul 2004, ss. 205-214.
- EMECEN, Feridun M., XVI. Asırda Manisa Kazası, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
- ________ “Bennak”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 5, İstanbul 1992, ss. 458-59.
- ________”Çift Resmi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 8, İstanbul 1993, ss. 309-310.
- ERİNÇ, Sırrı, Doğu Anadolu Coğrafyası, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1953.
- GÜÇER, Lütfi, XVI-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğundaHububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1964.
- GÜL, Abdulkadir, “Bayezid Sancağı’nın Demografik Yapısına GenelBir Bakış”, III. Uluslararası Ağrı Dağı ve Nuh’un Gemisi Sempozyumu Bildirileri, İstanbul 2001, ss. 156-172.
- GÜNEŞ, Ahmet “Osmanlı Tahrir Defterleri ve Tarih YazıcılığındaKullanımı Hakkında Bazı Düşünceler”, Türk Dünyası Araştırmaları, sayı. 150, 2004, ss. 165-184.
- İNALCIK, Halil Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve SosyalTarihi, C. 1, Ed. Halil İnalcık-Donald Quataert, Çev. Halil Berktay, Eren Yayınları, İstanbul 2000.
- ________“Çiftlik” , Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 8, İstanbul 1993, ss. 313-314.
- İNBAŞI, Mehmet, “Bayburt Sancağı (1642 Tarihli Avarız DefterineGöre)” Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (Journal of Graduate School of Social Scicences) C. 10, Sayı 2 (2007), ss. 89-117.
- ________“Çıldır Beyleri: I. İshak Paşa ve II. İshak Paşa” GüneşinDoğduğu Yer: Doğubayazıt Sempozyumu Bildirileri, Ed. Oktay Belli, İstanbul 2004, ss. 183-197.
- İSLAMOĞLU, Huricihan, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Köylü, İletişim Yayınları, Haz. Ayşe Çavdar, 2. Baskı, İstanbul 2010.
- KALLEK, Cengiz, “Kile”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 25, İstanbul 2002, ss. 568-571.
- KARATAŞ, Yakup, Bayezid Sancağı ve İdarecileri (1700-1914), Kitapevi, İstanbul 2014.
- KAYA, Hakan, Bayezid Sancağı Örneğinde Osmanlı İdari Yapısında Yurtluk-Ocaklık, Current Research Social Science, 2 (1), 2016, ss.17-26.
- KILIÇ, Orhan 730 Numaralı, Van, Adilcevaz, Muş ve Bitlis LivalarıTımar İcmal Defteri (I. Ahmed Dönemi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 1989.
- KIRZIOĞLU, M. Fahrettin, Osmanlıların Kafkas-Ellerini Fethi (1451- 1590), Sevinç Matbaası, Ankara 1976.
- KONUKÇU, Enver, “Tarihi Coğrafyada Bayezid”, Güneşin DoğduğuYer: Doğubayazıt Sempozyumu, Ed. Oktay Belli, İstanbul 2004, ss. 127-134.
- McGOWAN, Bruce W., Sirem Sancağı Mufassal Tahrir Defteri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1983.
- ÖZ, Mehmet, “Tahrir Defterlerinin Osmanlı Tarihi AraştırmalarındaKullanılması Hakkında Bazı Düşünceler” Vakıflar Dergisi, 22 (1999), ss. 429-39.
- ________“Tahrir”, Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 39, İstanbul 2010, ss. 425-429.
- ÖZTÜRK, Yücel, 527 Numaralı Küçük Ardahan ve Kars LivalarıTimar İcmal Defteri (II. Selim Dönemi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 1992.
- ÖZÜNLÜ, Emine Erdoğan, “XVI. Yüzyıl Osmanlı KentlerininEkonomik Nitelikleri Üzerine Bir Karşılaştırma Denemesi”, Kastamonu Eğitim Dergisi, C. 18, No. 1, 2010, ss. 257-270.
- SAHİLLİOĞLU, Halil, “Arus Resmi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul 1991, ss. 422-423.
- ________“Bad-ı Heva”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul 1991, ss. 416-418.
- TAŞKIN, Ünal, “Rüsûm-ı Örfiye” Tarih Okulu, sayı. 14, 2013, ss. 55-ÜNAL, Mehmet Ali, XVI. Yüzyılda Harput Sancağı 1518-1566, Türk
