Author :
Abstract
Osmanlı Devleti’nin çok milletli yapısı, devletin gücünün zayıflamasıyla birlikte bozulmaya başlamıştır. Bu bozulmayla birlikte büyük devletler Osmanlı Devleti’nin gayrimüslim milletleri üzerinde dinî, siyasî ve ekonomik çıkar alanları oluşturmaya başlamışlardır. Batılı güçlerin bu bağlamda üzerinde durdukları konuların başında Ermeni Meselesi yer almıştır. 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi (93 Harbi) neticesinde imzalanan Berlin Antlaşması (61. madde) ile siyaset literatürüne dâhil edilen “Ermeni Meselesi” çerçevesinde, Ermenilerin yoğun olarak yaşadıkları yerlerde Osmanlı idaresinin ıslahat yapması kararlaştırılmıştır. Bu konu, “Anadolu Islahatı” kavramı çerçevesinde şekillenmiştir.Çalışmamıza konu olan “Les Reformes en Turquie d’Asie: La question Armenienne, La question Syrienne” adıyla Fransız seyyah ve yazar Ludovic de Contenson tarafından kaleme alınmış olan eser, bahsi geçen “Anadolu Islahatı” ile ilgilidir. Yazar Contenson, Anadolu’daki Ermenilerin yoğun olarak yaşadığı bölgeleri gezerek Ermenilerin sosyo-kültürel özelliklerini gözlemleyerek Osmanlı’nın “Şarkî Anadolu” vilayetlerinin nüfus istatistiklerini çıkarmıştır. Bu Fransızca eser 1913 yılında Ragıb Rıfkı tarafından Türkçeye çevrilmiştir. Daha önce bir akademik çalışmada kaynak olarak kullanılmamış olan bu eseri analiz etmek suretiyle, Ermeni Meselesi bağlamında “Anadolu Islahatı” konusuna bir yabancı tarihçi ve gezginin gözü ile bakılmaya çalışılacaktır. Eserde yer alan istatistiki veriler sayesinde Ermeni Meselesi’nin ortaya çıkış sürecinde Osmanlı coğrafyasındaki Ermeni ve diğer gayrimüslim toplulukların nüfus durumları tespit edilmiş olacaktır. Bunun yanında, eserde yer alan Osmanlı coğrafyasının geneline ait nüfus istatistikleri analiz edilerek XIX. yüzyıl sonlarında Müslim ve gayrimüslim Osmanlı unsurlarının bölgesel dağılımı konusundaki mevcut bilgilere katkı sağlanacaktır.
Keywords
Abstract
The multi-national structure of the Ottoman State has begun to deteriorate with the declining of the state's power. Along with this deterioration, the great states began to form religious, political and economic interests on the non-Muslim nations of the Ottoman State. The Armenian issue took place at the beginning of the developments that Western powers put forward in this context. In the context of the “Armenian İssue”, which was 1877-1878 Ottoman-Russian War (93 Wars) in the Berlin Treaty (article 61) and in the political literatures, the Ottoman Empire, the issue of making reforms in places has come to the agenda. The work which was written by Ludovic de Contenson in 1913 in the name of “Les Reformes en Turquie d’Asie: La question Armenienne, La question Syrienne” The author Contenson visited the regions where the Armenians lived intensively in Anatolia and observed the socio-cultural characteristics of the Armenians and prepared population statistics for the eastern provinces of the Ottoman Empire. This French article, which was the subject of the presentation, was translated into Turkish by Ragıb Rıfkı in 1913. By analyzing this work which has not been used previously academic work in the context of the Armenian issue, Anatolian Reform, will be tried to be viewed with the view of foreign historian and traveler. Through the statistical data in the work, will be determined during the emergence of the Armenian İssue’s the population status of Armenians and other non-Muslim communities in the Ottoman geography. In addition, the population statistics of the general Ottoman geography in the work will be analyzed and contributed to the existing information on the regional distribution of Muslim and non-Muslim Ottoman elements in the late 19th century.
Keywords
- Alp, İlker, “Ermeni İddialarının Tarihsel Geçersizliği”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Haziran 2009, C. 11, S. 1, s. 1-30.
- Çavdar, Necati, “II. Abdülhamid Devri Osmanlı Dış Politikası (1876- 1909)”, Türk Dış Politikası (1830-1989), Berikan Yayınevi, Ankara 2017.
- Çavdar, Necati, “Ermeni Meselesinde 1895-1896’lı Yıllar ve Avrupa Baskısı Karşısında Osmanlı Hariciyesi”, Ekev Akademi Dergisi, Yıl: 15, S: 47 (Bahar 2011), s. 53-64.
- Çavdar, Necati, Üç Devrin Mazisi, Son Osmanlı Sadrazamı Ahmet Tevfik Paşa, Berikan Yayınevi, Ankara 2016.
- Eliaçık, Muhittin, “İngiliz Büyükelçisi Sır Henry Layard’ın, Osmanlı Devleti’ndeki Ermeniler ve Diğer Milletler Hakkında Lâyihası”, Hoşgörüden Yol Ayrımına Ermeniler, C. 3, Erciyes Üniversitesi Yayını, Kayseri 2009, s. 177-200.
- Erarslan, Cezmi, “Hamidiye Alayları”, İslam Ansiklopedisi, C. 15, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayını, İstanbul 1997.
- Gedik, İlhan, “Yeniden Alevlendirilmek İstenen Ermeni Jenoside- Soykırım İddiaları ve Osmanlı Resmi Kayıtları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XIV, Kasım 1998, S. 42, s. 701-715.
- Hanioğlu, M. Şükrü, “İngiltere Destekli Darbe Planı Nasıl Başarısız Oldu?”, Derin Tarih Dergisi, Özel Sayı: 3, 2015, s. 96-99.
- Karaca, Ali, Anadolu Islahatı ve Ahmet Şâkir Paşa (1838-1899), Eren Yayıncılık, İstanbul 1993.
- Koçaş, Sadi, Tarih Boyunca Ermeniler ve Türk Ermeni İlişkileri, Kastaş Yayınları, İstanbul 1990.
- Kodaman, Bayram, II. Abdülhamit Devri Doğu Anadolu Politikası, T.K.A.E. Yayınları, Ankara 1987, s. 105-106.
- Kodaman, Bayram, “II. Abdülhamit ve Kürtler-Ermeniler”, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, S. 21, 2010.
- Kılıç, Davut, Salnamelere Göre Vilâyat-ı Sitte’de Dinî ve Etnik Dağılım (1870-1908), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2017.
- Küçük, Cevdet, Osmanlı Diplomasisinde Ermeni Mes’elesinin Ortaya Çıkışı, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1984.
- Münir, Süreyya Bey, Ermeni Meselesinin Siyasi Tarihçesi (1877-1914), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2001.
- Oflaz, Mustafa, “Fransız Yazar P.B. Daloh’un “Ermenistan Hakkında Hakikatler” Adlı Eserine Göre Müslümanlar ve Ermeniler”, Hoşgörüden Yol Ayrımına Ermeniler, C. 3, Erciyes Üniversitesi Yayını, Kayseri 2009, s. 289-308.
- Öke, Mim Kemal, Saraydaki Casus: Gizli Belgelerle Abdülhamid Devri ve İngiliz Ajanı Yahudi Vambery, Hikmet Neşriyat, İstanbul 1991.
- Sarınay, Yusuf, Ermeni Meselesinin Siyasî Tarihçesi (1877-1914) Münir Süreyya Bey, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 2001.
- Şimşir, Bilal N. Osmanlı Ermenileri, (çev. Şinasi Orel), Bilgi Yayınları, Ankara 1986.
- Tan, Seda-Diren Çakılcı, “Balkan Savaşları Öncesinde Balkan Devletlerinin Askeri Durumuna İlişkin İki Osmanlıca Kaynak”, Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, C. 5, S. 16, Prof. Dr. Refik Turan Özel Sayısı, 2014, s. 354-381.
- Tosun, Ramazan, “Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı ve Mahiyeti”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Konya, 2004.
- Türkmen, Zekeriya, “Ermeni Meselesine Çözüm Arayışı Sürecinde Uygulamaya Konulan Bir Proje: Vilayât-ı Şarkiye (Doğu Anadolu) Islahat Müfettişliği (1913-1914)”, Yeni Türkiye Dergisi Ermeniler Özel Sayısı, S. 60, 2014.
- URAS, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Mes’elesi, Belge Yayınları, İstanbul 1987.
