TANZİMAT ÖNCESİ DÖNEMDE İSTANBUL ESNAFININ GEDİK/DESTGÂH UYGULAMALARINA VE KALFALARA DAİR BAZI ANALİZLER
Author :
DOI : 10.29228/joh.54782
Year-Number: 2022-LVII
Yayımlanma Tarihi: 2022-04-24 13:34:41.0
Language : Türkçe
Konu : Yakınçağ Tarihi
Abstract
- yüzyılda, bir zanaat ve ticaret yapma ruhsatını/tekelini veya üretim araçlarını ve gereçlerini temsil eden gedik, esnafın mali zorluklar, sınırlı müşteriler, kira artışları veya taşradan gelen göçmen akını ile karakterize edilen sorunlarını çözmek amacıyla öne çıktı. Aynı yüzyılda ve sonrasında gedik, üretim araç ve gereçleri olarak devredildi, miras bırakıldı ve borçlar karşılığında rehin verildi. İstanbul esnafının gedik ve ilişkili olduğu destgâh uygulamalarını aydınlatmak için, bu makale Tanzîmât öncesi döneme denk gelen (1839-1876) erken 19. yüzyıla odaklanmaktadır. Daha önce başlamasına rağmen, bu tür tekellerin gerçek anlamda çözülmeleri ve resmen sona ermeleri, 1838’de Balta Limanı Antlaşması’nın imzalanması, 1839’da Tanzîmât’ın ilan edilmesi veya aynı dönemde modern finans kurumlarının ortaya çıkması bağlamında gerçekleşti. Makale, kalfaların aynı süreçlerde aktif olarak yer aldıklarını, iktidar sahipleriyle/çoğunlukla üst düzey lonca üyeleriyle pazarlık yaparak ücretlerini artırmak, gedik/destgâh fiyatlarını düşürmek ve bağımsız işyerlerini açmayı istediklerini savunmaktadır. Ayrıca, sermaye azlığına veya yoksunluğuna rağmen kalfaların diğer kentsel aktörleri gibi gedik ve destgâhları satın alabildiklerini iddia etmektedir. Böylece makale, burada kalfalar tarafından temsil edilen sıradan insanları daha geniş bir tarihsel bağlamda konumlandırarak Osmanlı esnafı tarihine katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.
Keywords
Abstract
In the eighteenth century, the license/monopoly to practice a craft or trade or to exhibit tools and means of production, gedik came to the fore to solve the problems of artisans characterized by financial difficulties, a limited customers, rent increases, or the influx of immigrants from the countryside. As tools and means of production, gediks were transferred, inherited, and pledged against debts in the same century and beyond. In order to shed light on gediks and the related destgâhs practices of Istanbul artisans, this article focuses on the early nineteenth century, which coincided with the pre-Tanzîmât period (1839-1876). Although it began earlier, the actual dissolution and official termination of these monopolies occurred in the context of the signing of the Anglo-Ottoman Convention in 1838, the proclamation of the Tanzîmât in 1839, or the emergence of modern financial institutions during the same period. The article argues that the journeymen were actively involved in the same processes by negotiating with the power holders/mostly high-ranking guild members and asking them to raise their wages, lower the prices of gedik/destgâh, and open their independent workshops. It also contends that despite the lack of or less capital, at least some journeymen were able to purchase gediks and destgâhs like other urban actors. In this way, the article aims to contribute to the history of Ottoman artisans by placing ordinary people, in this case journeymen, in a broader historical context.
Keywords
- BOA., Cevdet İktisat (C.İKTS.), 40/1965.
- İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 33 Numaralı Sicil (H. 1183-1185 / M.1769-1770) (2019). Çoşkun Yılmaz (Ed.), İstanbul Kültür ve Sanat Ürünleri Ticaret A.Ş.
- İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 56 Numaralı Sicil (H. 1201-1203 / M. 1786-1787) (2019). Çoşkun Yılmaz (Ed.), İstanbul Kültür ve Sanat
- İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 78 Numaralı Sicil (H. 1216-1217 / M.1801-1803) (2019). Çoşkun Yılmaz (Ed.), İstanbul Kültür ve Sanat
- İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 137 Numaralı Sicil (H.1236-1238 / M 1821-1822) (2019). Çoşkun Yılmaz (Ed.), İstanbul Kültür ve Sanat
- İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 138 Numaralı Sicil (H.1237-1238 / M. 1821-1822) (2019). Çoşkun Yılmaz (Ed.), İstanbul Kültür ve Sanat M. 1826-1827 (2019). Çoşkun Yılmaz (Ed.), İstanbul Kültür ve Sanat
- İstanbul Kadı Sicilleri Mahmudpaşa Mahkemesi 1 Numaralı Sicil (H. 1240-1242/ M. 1825-1827) (2019). Çoşkun Yılmaz (Ed.), İstanbul Kültür ve Sanat
- Ağır, S. (2008). The rise and demise of gedik markets in Istanbul, 1750-1860. Economic History Review, 71(1), 133-156.
- Akgündüz, A. (1987). Osmanlı hukukunda gedik hakkının menşei ve gedik hakkı ile ilgili Ebussuud Efendi’nin bir risalesi. Türkiye Dünyası Araştırmaları Dergisi, 46, 149-162.
- Akgündüz, A. (1996). Gedik. 541-543. https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/ dosya/13/C13004891.pdf
- Akarlı, E. D. (2004). Gedik: A bundle of rights and obligations for Istanbul artisans and traders, 1750-1840. A. Pottage & M. Mundy (Ed.), Law, Anthropology and The Constitution of The Social: Making Persons and Things içinde (s. 166-200). Cambridge University press.
- Akarlı, E. D. (2015). Punishment, repression and violence in the marketplace, Istanbul, 1730-1840. S. Faroqhi (Ed.), Bread From The Lion’s Mouth: Artisans Struggling For a Livelihood in Ottoman Cities içinde (s. 237256). Berghahn books.
- Aynural, S. (2001). İstanbul esnafının alım ve satım tekeli ve gedik hakkı. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 130, 215-220.
- Baer, G. (1980). Ottoman guilds: a reassessment, social and economic history of Turkey (1071-1920). O. Okyar & H. İnalcık (Ed.), Social and Economic History of Turkey (1071-1920) içinde (s. 95-102). Meteksan.
- Başaran, B. & Kırlı, C. (2015). Some observations on Istanbul’s artisans during the reign of Selim III (1789-1808). S. Faroqhi (Ed.), Bread from the Lion’s Mouth: Artisans Struggling for a Livelihood in Ottoman Cities içinde, s.259-277. Berghahn books.
- Cabi Ömer Efendi (2003). Cabi Tarihi (Tarih-i Sultan Selim-i Salis ve Mahmud- ı Sani): Tahlil ve Tenkidli Metin, I, II, Mehmet Ali Beyhan (Haz.) Türk Tarih Kurumu yayınları.
- Chalcraft, J. T. (2004). The Striking Cabbies of Cairo and Other Stories: Crafts and Guilds in Egypt 1863-1914. SUNY press.
- Cohen, A. (2001). The Guilds of Ottoman Jerusalem. Brill.
- Demiryürek, M. (2013). Şeyh-i Seb’alık kurumu ve Osmanlı esnaf teşkilatı içindeki yeri. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Araştırma Dergisi, 66, 17-42.
- Erdinçli, İ. (2019). Yenileşme dönemi İstanbul’unda meyhaneler ve meyhanecilik (1826-1908). Yayınlanmamış doktora tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Faroqhi, S. (Ed.) (2015). Bread From the Lion’s Mouth: Artisans Struggling for a Livelihood in Ottoman Cities. Berghahn books.
- Faroqhi, S. (2011). Osmanlı Zanaatkârları. Z. Kılıç (Çev.). Kitap yayınevi.
- Faroqhi, S. (2009). Writing about artisans. S. Faroqhi (Ed.), Artisans of Empire: Crafts and Craftspeople under the Ottomans içinde (s. 1-22). Bloomsbury publishing.
- Genç, M. (2000). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. Ötüken neşriyat.
- Gerber, H. (1988). Economy and Society in an Ottoman City: Bursa, 1600-1700. The Hebrew Univeristy press.
- İnalcık, H. (1993). The Middle East and the Balkans under the Ottoman Empire: Essays on Economy and Society. Indiana University press.
- Kal’a, A. (1990). Gediklerin doğuşu ve gedikli esnâf. Türk Araştırmaları Dergisi, 67, 181-187.
- Kal’a, A. (1998). İstanbul Esnaf Tarihi Tahlilleri ve İstanbul Esnaf Birlikleri ve Nizamları, I. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı yayınları.
- Kütükoğlu, M. S. (2003). Osmanlı esnaf sayımları. Osmanlı Öncesi ile Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemlerinde Esnaf ve Ekonomi Semineri, 9-10 Mayıs 2002 Bildiriler, II, içinde (s. 156-182). Globus basımevi.
- Koyuncu Kaya, M. (2013). The dilemma of the Ottoman State: Establishing new gediks or abolishing them. Turkish Studies, 8(5), 441-463.
- Özdemir, R. (1986). Ankara esnaf teşkilatı, 1785-1840. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1 (1), 156-181.
- Quataert, D. (2008). Ottoman women, households, and textile manufacturing, 1800-1914. N. R. Keddie & B. Baron (Ed)., Women in Middle Eastern History: Shifting Boundaries in Sex and Gender içinde (s. 161-176). Yale University press.
- Quataert, D. (1993) Janissaries, artisans and the question of Ottoman decline 1730-1826. Donald Quataert (Ed.), Workers, Peasants And Economic Change in The Ottoman Empire 1730-1914 içinde (s. 197-203). Isis press.
- Sennett, R. (2001). The Craftsman. Yale University press.
- Süt, P. (2021). The Transformation of the Istanbul Artisans and Traders (Esnaf) in the Late Ottoman Empire, 1839-1922. Yayınlanmamış doktora tezi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Turna, N. (2019). Ottoman apprentices and their experiences. Middle Eastern Studies, 55 (5), 683-700.
- Turna, N. (2006). Ondokuzuncu yüzyıl ilk yarısında İstanbul’da berber olmak berber kalmak. İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarih Enstitüsü Yakın Dönem Tarih Araştırmaları Dergisi, IX (5), 171-188.
- Vatter, S. (1993). Journeymen textile weavers in nineteenth-century Damascus: A collective biography. E. Burke, III & D. N. Yaghoubian (Ed.), Struggle and Survival in the Modern Middle East içinde (s. 64-79). University of California press.
- Yıldırım, O. (2002). Ottoman guilds as a setting for ethno-religious conflict: the case of the silk-thread spinners’ guild in Istanbul. International Review of Social History, 47 (3), 407-419.
- Yıldırım, O. (2001). Transformation of the craft guilds in Istanbul (1650-1860). Islamic Studies, 40 (1), 49-66.
- Yi, E. (2004). Guild Dynamic in Seventeenth-Century Istanbul: Fluidity and Leverage. Brill. EXTENDED ABSTRACT
