TÜRKÇE EĞİTİMİ BÖLÜMÜNDE OKUYAN ÖĞRENCİLERİN ETTİRGENLİK YAPISINA YÖNELİK FARKINDALIKLARI: NEVŞEHİR HACI BEKTAŞ VELİ ÜNİVERSİTESİ ÖRNEĞİ
Author :
Abstract
Türkçede ettirgenlik yapısıyla ilgili pek çok çalışma yapılmış, bu çalışmalarda ettirgenlik kategorik olarak daha çok morfolojik bağlamda incelenmiş, bazı eylemlerin ettirgenliğinin farklı özellikler gösterdiği belirtilmiştir. Bu özelliklerden ilki aynı kökten gelmeyen ve geldikleri anlaşılmayan eylemlerin geçişli-ettirgen biçimlerinin özel bir gruba girdiği (leksikolojik) durumlardır. “gör-” eyleminin ettirgen şeklinin “göster-” olarak ifade edilmesi bu kategoride değerlendirilebilir. İkinci olarak sentaktik ettirgenlikten bahsedilebilir. Bu kategoride sağla-, neden ol-, zorunda bırak- gibi yüklemlerle sebep olunan olay, isim-fiil (adlaştırma) ekleri alarak yardımcı eylemle birleşir. Son olarak ettirgenlik yapıları işi başkasına yaptırma işlevinin yanı sıra sebep, yardım, sağlama gibi bağlamsal ilişkiler de kurabilir. Bu çalışma; Türkçe öğretmeni adaylarının morfolojik, leksikolojik, sentaktik ve bağlamsal özellikler gösteren ettirgenlik yapısına yönelik farkındalıklarının betimlenmesi amacıyla bütüncül tek durum deseni ile nitel araştırma yöntemlerinden tarama çalışması kullanılarak ve betimsel istatistiklerden yararlanılarak yapılmıştır. Çalışmada ettirgenlik yapısının dört işlevinin yer aldığı uzman görüşleriyle yapılandırılmış, pilot çalışmayla güvenirliği ölçülmüş, açık uçlu ve çoktan seçmeli sorulardan oluşan görüşme formuyla 141 katılımcıya farkındalık soruları yöneltilmiştir. Yanıtlar değerlendirildiğinde ettirgenlik eklerinin eylemlere getirilme şekilleriyle ilgili sorulara verilen doğru yanıt oranı %21,41’dir. Ettirgenliğin morfolojik ölçütüne yönelik farkındalığın en yüksek olduğu ek –t (%45,39), en az olduğu ek ise –(I)r (%9,22)’dır. Katılımcıların ettirgenlik ekinin leksikolojik yapısına ilişkin verdiği doğru yanıt oranı %25,96; ettirgen çatının bağlamsal kullanımlarına ilişkin verdiği doğru yanıt oranı ise %79,50’dir. Çalışmanın sonucunda katılımcıların biçimsel görünüş ile bağlamsal kullanıma yönelik farkındalıkları arasında dikkat çekici bir fark olduğu, katılımcıların ettirgenlik eklerini eylemlere getirme kuralını tam olarak bilemedikleri ancak ettirgenliğin sebep, yardım etme, sağlama gibi anlamsal ilişkilerini belirleyebildikleri saptanmıştır. Türkçe öğretmeni adaylarına dil bilgisinin ayrılmaz üçlüsü biçim, anlam ve kullanım boyutları ve bilişsel dil bilgisi yaklaşımları göz önünde bulundurularak daha nitelikli öğretmen olmaları adına bir bakış açısı geliştirmeleri önerilmiştir.
Keywords
Abstract
Many studies have been carried out on causativeness in Turkish, and in these studies, causativeness has been categorically analyzed mostly in morphological context, and it has been stated that the causativeness of some verbs shows different features. The first of these features is the cases where the transitive-perfective forms of actions that do not come from the same root and are not understood to come from the same root fall into a special group (lexicological). The expression of the causative form of the verb “gör-” as “göster-” can be evaluated in this category. Secondly, syntactic causativeness can be mentioned. In this category, the event caused by predicates such as provide-, cause-, oblige- combines with the auxiliary verb by taking noun-verb (nominalization) suffixes. Finally, in addition to the function of making someone else do the work, causativeness can also establish contextual relations such as cause, help and provision. This study was conducted with a holistic single-case design, using a survey study from qualitative research methods and descriptive statistics in order to describe the awareness of prospective Turkish teachers about the causativeness that shows morphological, lexicological, syntactic and contextual features. In the study, 141 participants were asked awareness questions with an interview form consisting of open-ended and multiple-choice questions, which was structured with expert opinions, whose reliability was measured with a pilot study, and which included four functions of the causativeness. When the responses are evaluated, the rate of correct answers given to the questions about the ways in which causative affixes are brought to verbs is 21.41%. The suffix -t (45.39%) has the highest awareness of the morphological criterion of causativeness, while -(I)r (9.22%) has the lowest awareness. The rate of correct answers given by the participants regarding the lexicological structure of the imperfective suffix is 25.96%; the rate of correct answers given by the participants regarding the contextual uses of the imperfective voix is 79.50%. As a result of the study, it was determined that there was a remarkable difference between the participants' awareness of formal aspect and contextual usage, and that the participants did not fully know the rule of bringing causative suffixes to verbs, but they were able to determine the semantic relations of causality such as cause, help and provide. It was suggested that prospective Turkish teachers develop a perspective to become more qualified teachers by considering the inseparable triad of grammar: form, meaning and usage dimensions and cognitive grammar approaches.
