GELENEKSEL AVANOS KONUTLARI İLE MUSTAFAPAŞA (SİNASOS) KONUTLARI ARASINDAKİ SOSYO-EKONOMİK VE KÜLTÜREL FARKLILIKLAR
Author :
Abstract
Geleneksel konutların ana karakterinin ortaya çıkmasında ve bölgelerarası farklılık göstermesinde fiziki ve beşerî coğrafya unsurları etkin bir rol oynar. Bölgelerin; iklim, bitki örtüsü ve jeomorfolojik özellikleri geleneksel konut yapı malzemesinin ahşap, kerpiç, taş veya kaya oyma olması üzerinde belirleyici bir rol oynamaktadır. Geleneksel konutların çeşitlilik göstermesi üzerinde doğal çevre özelliklerinin yanı sıra; ilgili toplumun kültürel özellikleri de etkili bir rol oynar. Din, inanç, gelenek görenekler, yaşam tarzları, değer yargıları, toplumsal cinsiyet algıları ve mimari zevkler gibi kültürel unsurlar ile birlikte; üretim- tüketim ilişkileri, siyasi ortam ve ekonomik gelir seviyesi gibi özellikler de geleneksel konutları şekillendiren unsurlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Fiziki çevre koşullarının ve kullanılan yapı malzemelerinin aynı olduğu, aralarında 15 km’lik bir mesafe bulunan ve aynı il sınırları içerisinde yer alan Avanos ve Mustafapaşa’daki geleneksel konutların farklı özellikler göstermesinde etkili olan unsurlar nelerdir? Her iki yerleşmedeki; kültürel, dinsel arka plan ve ekonomik faaliyet türü geleneksel konut mimarisinin şekillenmesi üzerinde nasıl etkili olmuştur? Bu araştırma sorularından hareketle çalışmanın amacı; aynı zaman diliminde ve fiziki çevre koşulları içerisinde, aynı malzeme ve tekniklerle inşa edilmiş olan geleneksel Avanos konutları ile Mustafapaşa konutlarının tasarımlarındaki farklılaşmanın, kültürel unsurlarla bağlantısını ortaya koymaktır. Çalışmada doküman analizi gözlem ve katılımcı gözlem gibi veri toplama yöntemlerinden faydalanılmıştır. Yapılan çalışmada; geleneksel Avanos konutları ile Mustafapaşa konutları arasında dinsel, kültürel ve ekonomik farklılıklar olduğu tespit edilmiştir. 1924 mübadele göçleri öncesinde Hristiyan Rum halkının büyük çoğunluğu oluşturduğu Mustafapaşa yerleşmesindeki geleneksel konutlarında; ibadetlere ayrılan küçük şapel odaları ve şarap mahzenleri bulunması başlıca ayırt edici özellikler olarak karşımıza çıkmaktadır. İstanbul’da havyar ticareti ile uğraşan Mustafapaşalı Rumların 19. yy’da inşa ettikleri konutlar, gelir düzeylerinin yüksek olmasına bağlı olarak, temel geçim kaynağının tarımsal faaliyetlerden müteşekkil olduğu Avanos’taki konutlara göre daha gösterişli yapılar olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, bazı Mustafapaşa geleneksel konutlarında çeşitli temaları (dini, tarihi ve sanatsal vb.) içeren duvar resimlerinin bulunmasıyla, Avanos konutlarından ayrıldığı görülmüştür.
Keywords
Abstract
Physical and human geographical factors play an important role in the emergence of the main characteristics of traditional houses and in the regional variations observed among them. The climate, vegetation, and geomorphological features of different regions have a determining influence on whether traditional building materials are wood, adobe, stone, or carved rock. In addition to the characteristics of the natural environment, the cultural features of the respective society also play a significant role in the diversity of traditional houses. Cultural elements such as religion, belief systems, customs and traditions, lifestyles, value judgments, gender perceptions, and architectural preferences, as well as factors like production-consumption relations, political context, and income level, all appear as components shaping traditional houses. What are the factors that lead to different characteristics in traditional houses in Avanos and Mustafapaşa, which are located within the same provincial boundaries, only 15 km apart, and share the same physical environmental conditions and building materials? How have the cultural and religious background and types of economic activity in both settlements influenced the formation of traditional domestic architecture? Based on these research questions, the aim of this study is to reveal the connection between the cultural and economic factors and the architectural differences in the design of traditional houses in Avanos and Mustafapaşa, which were built in the same time period, under similar physical environmental conditions, and using the same materials and techniques. In the study, data collection methods such as document analysis and participant observation were utilized. The findings show that there are religious, cultural, and economic differences between the traditional houses of Avanos and Mustafapaşa. In Mustafapaşa, where Christian Greek populations constituted the majority prior to the population exchange of 1924, small chapel rooms designated for worship and wine cellars are among the main distinguishing features of traditional houses. It has been observed that the residences constructed in the 19th century by the Greek population of Mustafapaşa whose livelihood depended on the caviar trade in Istanbul were significantly more elaborate and architecturally refined than those in Avanos, where agriculture constituted the main source of livelihood. This architectural distinction is closely related to the higher socio-economic status of the Mustafapaşa inhabitants. In addition, the presence of wall paintings in some traditional Mustafapaşa houses featuring religious, historical, and artistic themes further distinguishes them from the simpler and more utilitarian houses found in Avanos.
