Author :
DOI : 10.14225/Joh979
Year-Number: 2016-XXVIII
Language : null
Konu : Ortaçağ ve İlkçağ
Abstract
Keywords
Abstract
Keywords
- 1 Ebû'l-Fidâ 1997, s. 69.
- 2 Birûnî 2011, s. 149.
- 6 Antik döneme ait dini metinlerle ilgili teknik bilgi edinmek amacıyla bkz. Yıldırım 2002, s. 30- 38.
- 10 Krallar kitabı anlamına gelmektedir. Bkz. Bayrakdar 2012, s. 7.
- 12 Hamza el-İsfehânî 1346, s. 10. Ayrıca bkz. Ebû'l-Fidâ 1997, s. 69.
- 14 Taberî 1982, I, s. 98; Hamza el-İsfehânî 1346, s. 19; Cüzcânî I, s. 133; Kazvînî, s. 75. Mitolojik İran kaynaklarında Kayûmers'in, hayat ağacının verdiği ilk insan olduğu ve bu ağacın yerden bittiğine inanılır. Bu inanç mitolojik Türk inancında dokuz dallı hayat ağacının ilk meyvesi olan, ilk insan Kayra Han inancıyla benzerlik gösterir. Bkz. Kafesoğlu 1980, s. 22
- 16 Birûnî 2011, s. 149.
- 20 Se'âlebî 1955, s. 3.
- 22 Firdevsi 2009, s. 60; Kazvînî, s. 75.
- 23 Yâkût'ta da Belh şehrinin Lehrasb veya İskender tarafından kurulduğu yönünde iki farklı rivayet vardır. Bkz. Yâkût el-Hâmevî I, s. 617. Ayrıca bkz. İbnü'l-Kesîr 2008, II, s. 67.
- 26 Mes'ûdî 2004, s. 117, 118; Kazvînî, s. 75.
- 27 Firdevsi 2009, s. 58.
- 30 Kâtip Çelebi 2009, s. 7b.
- 34 İbnü'l-Miskeveyh, I, s. 55; Se'âlebî 1955, s. 8vd; Cüzcânî I, s. 133vd; Kazvînî, s. 76; Ebû'l-Fidâ 1997, s. 69.
- 35 Taberî 1982, I, s. 107; Firdevsi 2009, s. 63.
- 36 Mes'ûdî (Trs), s. 82; Mes'ûdî 2004, s. 119. Aynı rivayet Hamza el-İsfehânî'de de vardır. Bkz.
- 40 Se'âlebî 1955, s. 8.
- 41 Firdevsi 2009, s. 62. Benzer bilgiler için bkz. Cüzcânî I, s. 134.
- 46 Taberî 1982, I, s. 107. Ayrıca bkz. İbnü'l-Miskeveyh, I, s. 56; Ebû'l-Fidâ 1997, s. 70; İbnü'l- Esîr 1370, I, s. 65.
- 49 Firdevsi 2009, s. 66, 68; İbnü'l-Esîr 1370, I, s. 64.
- 51 Mes'ûdî (Trs), s. 86; Mes'ûdî 2004, s. 120.
- 55 Taberî 1982, I, s. 107; Cüzcânî I, s. 134; İbnü'l-Esîr 1370, I, s. 64.
- 56 Se'âlebî 1955, s. 10, 11.
- 61 Makdisî 1376, s. 500; Hamza el-İsfehânî 1346, s. 31, 32; Kazvînî, s. 80; Ebû'l-Fidâ 1997, s. 71; İbnü'l-Esîr 1370, I, s. 67; Cehân Âra (1799 Ouseley tashihi), s. 46 (6).
- 62 Taberî 1982, I, s. 108; İbnü'l-Miskeveyh, I, s. 56; Cüzcânî I, s. 135; Kazvînî, s. 80; Ebû'l-Fidâ 1997, s. 71; İbnü'l-Esîr 1370, I, s. 67.
- 63 Dineverî 1371, s. 26; Taberî 1982, I, s. 109; Mes'ûdî 2004, s. 120; Makdisî 1376, s. 500; İbnü'l- Miskeveyh, I, s. 57; Se'âlebî 1955, s. 15; Gerdizî (Trs), s. 33; Ebû'l-Fidâ 1997, s. 71.
- 64 Firdevsi 2009, s. 71.
- 67 Makdisî 1376, s. 500; Se'âlebî 1955, s. 13.
- 68 Taberî 1982, I, s. 108; Firdevsi 2009, s. 69; Se'âlebî 1955, s. 14; Gerdizî (Trs), s. 33; Cüzcânî I, s. 135.
- 73 İbnü'l-Havkâl 1338, s. 47. Ayrıca bkz. el-Ömerî 2015, 23. İbnü'l-Fakîh aynı şekilde Süleyman peygamberin Hamedan şehrinde bir bina inşa ettiğini de rivayet etmektedir. Bkz. İbnü'l-Fakîh 1349, s. 38. İstahr şehrinin Cemşid tarafından kurulduğuyla ilgili olarak ayrıca bkz. Bayrakdar
- 74 Firdevsi 2009, s. 71; İbnü'l-Miskeveyh, I, s. 57; Se'âlebî 1955, s. 14.
- 78 Naram-sin'le ilgili olarak bkz. Özçelik 2004, s. 37.
- 79 Taberî 1982, I, s. 110, 111.
- 80 Makdisî 1376, s. 501; Firdevsi 2009, s. 78; İbnü'l-Miskeveyh, I, s. 57; Cüzcânî I, s. 135, 136; Kazvînî, s. 81; Ebû'l-Fidâ 1997, s. 71.
- 82 Firdevsi 2009, s. 78; Gerdizî (Trs), s. 37.
- 83 Mes'ûdî (Trs), s. 82; Se'âlebî 1955, s. 16, 17.
- 84 Dineverî 1371, s. 28; Mes'ûdî (Trs), s. 82; Makdisî 1376, s. 501; İbnü'l-Miskeveyh, I, s. 57; Se'âlebî 1955, s. 16, 17; İbnü'l Belhî 1339, s. 10; Kazvînî, s. 81; Ebû'l-Fidâ 1997, s. 71.
- 91 Se'âlebî 1955, s. 16, 17. Benzer bilgiler için bkz. İbnü'l Belhî 1339, s. 10.
- 94 Taberî 1982, I, s. 112, 119; Cüzcânî I, s. 136.
- 95 Mes'ûdî (Trs), s. 83; Mes'ûdî 2004, s. 120. Benzer bilgiler için bkz. Se'âlebî 1955, s. 21. İbnü'l- Kesîr 2008, I, s. 453. Yâkût da bu hükümdarın bin yıl hükümdarlık yaptığını rivayet eder. Bkz. Yâkût el-Hâmevî I, s. 394.
- 96 Se'âlebî 1955, s. 21. Ayrıca bkz. İbnü'l-Miskeveyh, I, s. 58.
- 97 Dineverî 1371, s. 28, 29; Taberî 1982, I, s. 121; Makdisî 1376, s. 501, 502; Firdevsi 2009, s. 77; Se'âlebî 1955, s. 20; Gerdizî (Trs), s. 34; Cüzcânî I, s. 137; Kazvînî, s. 81.
- 100 Bkz. Se'âlebî 1955, s. 29, 30; Gerdizî (Trs), s. 36.
- 102 Bu hükümdarla ilgili farklı bilgiler için bkz. Farr 1850, s. 150; Sykes 1915, s. 125vd; Günaltay 1948, s. 106, 107. Ayrıca Daiakku ve Dahhak arasındaki irtibat için bkz. Bayrakdar 2012, s. 32, 33vd.
- 103 Taberî 1982, I, s. 121, 122; Mes'ûdî (Trs), s. 82; Makdisî 1376, s. 502; Firdevsi 2009, s. 88; İbnü'l-Miskeveyh, I, s. 58, 59; Se'âlebî 1955, s. 27; Gerdizî (Trs), s. 35, 36; Cüzcânî I, s. 137; Kazvînî, s. 81; Ebû'l-Fidâ 1997, s. 71; Kâtip Çelebi 2009, s. 8a.
- 104 Firdevsi 2009, s. 93, 94, 95.
- 109 Firdevsi 2009, s. 81, 83, 85, 86; Se'âlebî 1955, s. 25, 26; Cüzcânî I, s. 137; Kâtip Çelebi 2009, s. 8a.
- 110 İbnü'l-Kesîr 2008, I, s. 453.
- 111 Ebû'l-Fidâ 1997, s. 72.
- 116 Firdevsi 2009, s. 92; Se'âlebî 1955, s. 26, 28. Farklı bilgiler için bkz İbnü'l Belhî 1339, s. 11,
- 117 Hamza el-İsfehânî 1346, s. 33. Ayrıca bkz. Ebû'l-Fidâ 1997, s. 72.
- 119 Bu bilginin doğru olmadığı açıktır. Çünkü kayser lakabı MÖ. 100 ve MÖ 44 yılları arasında yaşayan Roma imparatoru Iulius Caesar'ın adından gelmektedir. Bu hükümdarın ölümünün ardından Roma tahtına çıkan konsüllerden bazılarına caesar rütbesi verilmiştir. Araplar bu lakabı kayser şeklinde telaffuz etmişlerdir. İslam tarihi klasik kaynakları Mağrib hükümdarlarının hepsini Rum hükümdarı şeklinde ifade etmişlerdir. Bkz. İbnü'l-Hurdazbih 2008, s. 22, Ayrıca bkz. Vasiliev 1943, 75; Gregory 2008, 42.
- 120 Hamza el-İsfehânî 1346, s. 33. Ayrıca bkz. İbnü'l-Hurdazbih 2008, s. 30; Se'âlebî 1955, s. 35; Cüzcânî I, s. 137; Ebû'l-Fidâ 1997, s. 72.
- 122 Firdevsi 2009, s. 127; Se'âlebî 1955, s. 50; Kazvînî, s. 85.
- 125 Taberî 1982, I, s. 289.
- 128 Mes'ûdî 2004, s. 123; Makdisî 1376, s. 504; Firdevsi 2009, s. 133-145 arası; İbnü'l- Miskeveyh, I, s. 62; Se'âlebî 1955, s. 43-47; Cüzcânî I, s. 138; Ebû'l-Fidâ 1997, s. 72.
- 130 Hamza el-İsfehânî 1346, s. 33; Gerdizî (Trs), s. 41; Kazvînî, s. 85; Ebû'l-Fidâ 1997, s. 73.
- 131 Dineverî 1371, s. 34; Taberî 1982, I, s. 291; Mes'ûdî 2004, s. 123; Makdisî 1376, s. 504; Hamza el-İsfehânî 1346, s. 34; Se'âlebî 1955, s. 72.
- 132 Mes'ûdî (Trs), s. 85; Hamza el-İsfehânî 1346, s. 34; İbnü'l-Miskeveyh, I, s. 68; Se'âlebî 1955, s. 83; Kazvînî, s. 85; Kâtip Çelebi 2009, s. 9b; Mirhond 1822, s. 196vd, 204.
- 133 Taberî 1982, I, s. 292, 293; Makdisî 1376, s. 504; İbnü'l-Miskeveyh, I, s. 62; Se'âlebî 1955, s. 73; Gerdizî (Trs), s. 41; Ebû'l-Fidâ 1997, s. 72.
- 134 Taberî 1982, I, s. 124.
- 136 Firdevsi 2009, s. 127, 128.
- 140 Firdevsi 2009, s. 255; Kazvînî, s. 85; Ebû'l-Fidâ 1997, s. 73.
- 144 Se'âlebî 1955, s. 96, 97, 99.
- 146 Firdevsi 2009, s. 256, 257; Mes'ûdî (Trs), s. 85. Ayrıca bkz. Ebû'l-Fidâ 1997, s. 73; Mirhond
- 151 Kâtip Çelebi 2009, s. 10a.
- 152 Mes'ûdî (Trs), s. 85; Makdisî 1376, s. 505; Ebû'l-Fidâ 1997, s. 69.
- 157 Firdevsi 2009, s. 277, 278. XIX. yüzyıl tarihçilerinden John Malcolm; Heredot ve Firdevsî'nin verdiği malumatların Keykubâd ve Medya hükümdarı Dejoces'in aynı kişi olduğuna işaret ettiğini iddia etmektedir. Bkz. Malcolm 1829, s. 514.
- 160 Mes'ûdî 2004, s. 124.
- 162 Mes'ûdî 2004, s. 124; İbnü'l-Miskeveyh, I, s. 73; Mirhond 1822, s. 224.
- 163 Makdisî 1376, s. 505; Nîzâmü'l-Mülk 1999, s. 132.
- 164 Kazvînî, s. 86. Zülezâr ve Keykâvus arasında savaş yapıldığı yönündeki rivayeti İbnü'l-Haldun şüpheyle karşılamaktadır. Bkz. İbnü'l-Haldun 2013, I, s. 171.
- 167 Mes'ûdî 2004, s. 124; Makdisî 1376, s. 506; İbnü'l-Miskeveyh, I, s. 70; Gerdizî (Trs), s. 46; Kazvînî, s. 88; Ebû'l-Fidâ 1997, s. 73; Nîzâmü'l-Mülk 1999, s. 132; Mirhond 1822, s. 226vd
- 168 İbnü'l-Miskeveyh, I, s. 71; Se'âlebî 1955, s. 123vd; Ebû'l-Fidâ 1997, s. 73, 74; Mirhond 1822, s. 230vd.
- 169 Gerdizî (Trs), s. 47; Ebû'l-Fidâ 1997, s. 74; Nîzâmü'l-Mülk 1999, s. 133.
- 170 Mes'ûdî 2004, s. 124; Makdisî 1376, s. 506; Nîzâmü'l-Mülk 1999, s. 133; Kazvînî, s. 88.
- 171 İbnü'l-Miskeveyh, I, s. 72; Kazvînî, s. 89; Ebû'l-Fidâ 1997, s. 74.
- 178 Se'âlebî 1955, s. 145, 146.
- 179 İbnü'l-Miskeveyh, I, s. 75. Nîzâmü'l-Mülk, Keyhüsrev'in başarılı bir hükümdar olmasında Gudruz'un önemli bir yerinin olduğunu rivayet eder. Bkz. Nîzâmü'l-Mülk 1999, s. 126.
- 184 Mes'ûdî 2004, s. 124; İbnü'l-Miskeveyh, I, s. 78; Se'âlebî 1955, s. 154; Kazvînî, s. 90; Ebû'l- Fidâ 1997, s. 74. Batılı tarihçi Edward Far, Lehrasb'ı Pers hükümdarı Kambises olarak belirtmektedir. Bkz. Farr 1850, s. 145vd.
- 187 Kazvînî, s. 91. İslam tarihi kaynaklarının bahsini ettiği dönemde; Medya prensi Astyages, Lidya hükümdarı Alyattes'in kızı Aryenis'le evlenmiştir. Bu dönemde bir İran hükümdarı ve batı hükümdarının kızı arasında gerçekleşen tek evlilik budur. Fakat kaynaklar Astyages yerine Güştasb şeklinde bahsettikleri bu kişinin Lehrasb'ın oğlu olduğunu rivayet ederler. Bunun yanında batılı kaynaklar Astyages'in Kyakseres'in (Keyhüsrev) oğlu olduğunu ifade ederler. Bkz. Herodot 2006, s. 43.
- 190 Hamza el-İsfehânî 1346, s. 33; Ebû'l-Fidâ 1997, s. 74; İbnü'l-Kesîr 2008, II, s. 67. Ayrıca bkz. İbnü'l-Fakîh 1349, s. 36.
- 191 İbnü'l-Kesîr 2008, II, s. 66vd; Ebû'l Ferec 1999, I, s. 97.
- 194 İbnü'l-Haldun 2013, I, s. 166. Ayrıca bkz. Kâtip Çelebi 2009, s. 10b; Ebû'l-Ferec'e göre bu olaylar Med hükümdarı Astyages döneminde yaşanmıştır. Ebû'l Ferec 1999, I, s. 97. Buhtunnasar ile ilgili farklı bilgiler için ayrıca bkz. Mes'ûdî 2004, s. 125.
- 196 İbnü'l-Miskeveyh, I, s. 79; Ebû'l-Fidâ 1997, s. 75; Kâtip Çelebi 2009, s. 10a; İbnü'l-Kesîr 2008, II, s. 68, 73.
- 197 Mes'ûdî 2004, s. 125; Hamza el-İsfehânî 1346, s. 36; Gerdizî (Trs), s. 50; İbnü'l-Kesîr 2008, II, s. 56. Herodot, bu dönemde Mısır'ı Hephaistos rahibi Sethos'un yönettiğini ve Asur kralı Senharib'in bu dönemde Mısır'ı almaya çalıştığını rivayet eder. Bkz. Herodot 2006, s. 187.
- 200 İbnü'l-Miskeveyh, I, s. 83; Se'âlebî 1955, s. 167; İbnü'l-Kesîr 2008, II, s. 73.
- 201 el-Ömerî 2015, 21.
- 202 Makdisî 1376, s. 506; İbnü'l-Miskeveyh, I, s. 83; Ebû'l-Fidâ 1997, s. 76.
- 203 Nîzâmü'l-Mülk 1999, s. 126.
- 207 Se'âlebî 1955, s. 172-211 arası. Kazvînî, s. 91.
- 209 Mes'ûdî (Trs), s. 86; Gerdizî (Trs), s. 51. Herodot, Medyalılar döneminde yaşayan İran boylarından ikisinin Budiler ve Magiler olduğunu rivayet etmiştir. Budilerin Buda'ya inanan İranlılar ve Magilerin ise Zerdüşt'e inanan İranlılar olduğu söylenebilir. Bkz. Herodot 2006, s.
- 210 Se'âlebî 1955, s. 233; Gerdizî (Trs), s. 54; Kazvînî, s. 91.
- 214 Se'âlebî 1955, s. 235; Gerdizî (Trs), s. 54; Kazvînî, s. 94.
- 215 Hamza el-İsfehânî 1346, s. 37; İbnü'l-Miskeveyh, I, s. 87; Kazvînî, s. 94; Kâtip Çelebi 2009, s. 11a.
- 216 İbnü'l-Kesîr 2008, II, s. 73.
- 218 Se'âlebî 1955, s. 238, 239, 240, 241.
- 219 Herodot, bu dönemde Doğu İranlıların (Baktiryalar) Perslere düşman olduklarından bahseder. Herodot 2006, s. 84.
- 221 Ebû'l Ferec 1999, I, s. 102, 104. Ebû'l-Ferec'te Kuroş ve eli uzun lakaplı hükümdar ayrı şahıslardır. Bkz. Aynı eser, s. 104. Kâtip Çelebi 2009, s. 11a. Fakat Kâtip Çelebî, Kuroş'un Güştasb olduğunu da rivayet etmektedir. Bkz. Aynı yer.
- 222 Mes'ûdî 2004, s. 128; İbnü'l-Haldun 2013, II, s. 645.
- 223 Mes'ûdî 2004, s. 128; İbnü'l-Miskeveyh, I, s. 81.
- 224 Bunun yanında Herodot, İranlılarda böyle bir evlilik türünün olmadığını; sadece II. Kambises'in İran yasalarını çiğneyerek kendi kız kardeşiyle evlendiğini ve bu hükümdarın da sonradan aklını kaçırdığını rivayet eder. Bkz. Herodot 2006, s. 226, 227.
- 225 Mes'ûdî (Trs), s. 88; Makdisî 1376, s. 507; Se'âlebî 1955, s. 241vd; Kazvînî, s. 94vd; Kâtip Çelebi 2009, s. 11a.
- 226 Mes'ûdî 2004, s. 125; Kuroş (Behmen)'un kızı olduğu söylenen Humay, Herodot'ta Atossa şeklinde geçer ve I. Daryuş'un kudretli eşi şeklinde ifade edilir. Atossa'nın baskısıyla I. Daryuş'tan sonra iktidara dört oğlundan biri olan Kserkses (MÖ. 486-MÖ. 466) geçmiştir. Bkz. Herodot 2006, s. 508, 509.
- 229 Mes'ûdî 2004, s. 125; Gerdizî (Trs), s. 55.
- 231 Yâkût el-Hâmevî I, s. 394. Herodot ise Babil'i Kuroş'un ele geçirdiğini rivayet etmektedir. Herodot 2006, 96vd. I. Dara zamanında Babilliler isyan etmişler ve bunun üzerine tekrar itaat altına alınmışlardır. Bkz. Herodot 2006, s. 286vd.
- Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Konya, 2012. BİRÛNÎ, Ebû Reyhan Muhammed b. Ahmed, el-Âsâr el-Bâkiye
- (Maziden Kalanlar), (Çev. Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul, 2011. CÜZCÂNÎ, Ebû Ömer Osman b. Muhammed, Tabakât-ı Nâsırî, c.
- TTK Yay., Ankara, 1999. EBU'L-FİDÂ, Melik el-Müeyyed İmadüddin İsmail, Kitabu'l-Muhtasar
- fî Ahbaru'l-Beşer, Nşr. Daru'l-Kitab el-İlmiyye, Beyrut, 1997. EBU'L-GAZÎ Bahadır Han, Şecere-i Terâkime (Türklerin Soykütüğü),
- Lügal), Kabalcı Yay., İstanbul, 2009. GERDÎZÎ, Ebû Sa’îd Abdulhey b. Dehhâk b. Mahmûd, Zeynü’l-Ahbâr,
- Yayınları, İstanbul, 2008. GÜNALTAY, Şemseddin, İran Tarihi (Eski Çağlardan İskender
- Seferine Kadar), c. I, TTK Yay., Ankara, 1948. HERODOT, Tarih (Histories), Yay. Türkiye İş Bankası Kültür
- Yay. İstanbul, 2013. İBNÜ'L-HURDAZBİH, Yollar ve Ülkeler Kitabı (el-Mesâlik ve'l
- Memâlik), (Çev. Murat Ağarı), Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2008. İNBÜ'L-KESÎR, el-Bidâye ve'n-Nihâye (Büyük İslam Tarihi), (Çev.
- Mehmet Keskin), Çağrı Yay., İstanbul, 2008. İBNÜ'L-MİSKEVEYH, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed b. Ya'kûb,
- Ankara, 1980. KÂTİP ÇELEBİ, Takvîmü't-Tevârîh (Tıpkı Basım), TTK Yay., Ankara, KAZVÎNÎ, Hamdullah b. Ebî Bekir Ahmed Müstevfî, Târîh-i Güzîde,
- Bozkırlar), (Çev. Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul, 2004. MES'ÛDÎ, Ebu'l-Hasan Ali b. Hüseyin, et'Tenbîh ve'l-Eşrâf, c.1, (Trc.
- İstanbul, 2014. ÖZÇELİK, Nazmi, İlk Çağ Tarihi ve Uygarlığı, Nobel Yayın Dağıtım,
- Ankara, 2004. SE’ÂLEBÎ, Abdulmelik b. Muhammed b. İsmâil Nişâbûrî, Gureru’l
- Ahbâr Mülûku’l-Fars ve Siyerihum, Paris, 1955. SYKES, P. M, History of Persia, c. I, Macmillan and Co. Limited,
- Sağlam Yayınları, c. I, İstanbul, 1982. VASİLİEV, Aleksandr A, Bizans İmparatorluğu Tarihi, C. 1, Maarif
- İbrahim Ayeti), Tehran, 1382. YILDIRIM, Nimet, “İran Mitolojisi”, Nüsha, Yıl 2, Sayı 7, Güz 2002,
