Author :
Abstract
1258 yılında Bağdat’ın düşüşü ve son Abbâsî halifesi el-Müsta'sım’ın Hülâgû tarafından öldürülmesi, Müslümanlar nazarında diğer büyük şehirlerin insanlarına yapılan katliamlardan daha büyük bir manevi çöküntü yaratmıştır. O zamanda, öncesinde Abbâsîlerin uyruğu olan pek çok Hristiyan, Moğol istilasını kendilerini Müslüman idaresinden kurtaracak olan bir fırsat olarak nitelemişlerdir. Ancak günümüzün bazı araştırmacıları bunu öylesine abartmışlardır ki, Teslis’i hatırlatır şekilde, neredeyse Moğol çağının tüm olaylarını bu ittifak (Vatikan-Moğollar ve özellikle Ermeniler) ile açıklama yoluna gitmişlerdir. Ne var ki bu kusurlu bakış açısı dönemin olaylarına anlam vermeyi ve açıklamayı daha da güç hâle getirmektedir. Bu makalede, Hülâgû’nün Bağdat’ı işgali örneğinde, söz konusu algının değişmesinin gerekliliği ele alınacaktır.
Keywords
Abstract
The fall of Baghdad and the murder of the last Abbasid caliph al-Mustasim by Hülegü in 1258, had an even greater moral impact than the massacres of the inhabitants of other great cities in the eyes of Muslims. At that time, numerous Christians, earlier subjects of the Abbasids, used the Mongol invasions as an opportunity to free themselves from Muslim rule. But some of today’s researchers so exaggerated that almost all the events of the Mongol age, reminding Trinity, tried to make sense with this alliance (Vatican-Mongols and especially Armenians). However, this false point of view makes more difficult to understand and explain the events of the period. In this article, in the case of Hülegü’s invasion of Baghdad, it will be emphasized that the necessity of changing of the aforesaid perception.
Keywords
- Ahmet Eflâkî, Ariflerin Menkıbeleri, çev. Tahsin Yazıcı, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2012.
- Akkuş, Mustafa, İlhanlıların Anadolu’daki Dini Siyaseti, Selçuk Üniversitesi Basılmamış Doktora Tezi, Konya 2011.
- Aksarayi, Kerîmüddin Mahmud, Müsâmeret ül-Ahbâr (Moğollar Zamanında Türkiye Selçukluları Tarihi), tsh. ve nşr. Osman Turan, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1999.
- al-Faruque, Muhammad, “The Mongol Conquest of Baghdad: Medieval Accounts and Their Modern Assessments”, The Islamic Quarterly, V. 32, N. 4, 1988, s. 194-206.
- Alican, Mustafa, Tahin Kara Yazısı Moğollar, Timaş Yayınları, İstanbul 2016.
- Allsen, T. T., Politics of Mongol Imperialism: Centralization and Resource Mobilazation in the Reign of the Grand Qan Möngke-1251-59, Basılmamış Doktora Tezi, University of Minnesota, 1979.
- Amitai-Preiss, Reuven, Mongols and Mamluks: The Mamluk-Ilkhanid War, 1260-1281, Cambridge University Press, 1996.
- Ez-hamle-yi Çingîz tâ teşkîl-i devlet-i Tîmûr, Emir-i Kebir, Tahran 1388. Ayalon, David, “Studies on the Transfer of The ʿAbbāsid Caliphate from Baġdād to Cairo”, Arabica, T. 7, Fasc. 1 (Jan., 1960), s. 41-59. Ayaz, Fatih Yahya, “Erken Dönem Memlük Tarihçilerinin Bağdat’ın Moğollar Tarafından İstilâsıyla Alâkalı Rivayet ve Yorumları”, İslam Medeniyetinde Bağdat (Medînetü’s-Selam Uluslararası Sempozyum, 7-8-9 Kasım 2008), M. Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 2011, s. 261- Barber, Malcolm- Bate, Keith, Letters from the East: Crusaders, Pilgrims and Settlers in the 12th-13th Centuries, Ashgate, 2010. Barthold, V. V., İslam’da İktidarın Serüveni Halife ve Sultan, çev. İlyas Kamalov, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2006. Barthold, V. V., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, haz. Hakkı Dursun Yıldız, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1990. Baybars el-Mansûrî, et-Tuhfetu’l-Mulûkiyye fi’d-Devleti’t-Turkiyye (Türk Devleti Konusunda Sultanlara Armağan 1252-1312), çev. Hüseyin Polat, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2016. Benâketî, Tâceddin Ebû Fazl Muhammed b. Muhammed Dâvud Benâketî, Ravzat ûlî’l-elkâb fi ma’rifeti’t-tevârih ve’l-ensab (Târih-i Benâketî), tsh. Ca’fer Şi’âr, Tahran 1348. Beyânî, Şîrîn, Dîn u devlet der-Îrân-i ahd-i Mogûl, I-II, Tahran 1389. Beyânî, Şîrîn, Mogûlân ve Hükûmet-i Îlhânî der Îrân, Tahran 1389. Bundy, David, “The Syriac and Armenian Christian Responses to the Islamification of the Mongols”, Medieval Christian Perceptions of Islam, ed. J. V. Tolan, Garland Publishing, 1996, s. 33-54. Cahen, Claude, Haçlı Seferleri Zamanında Doğu ve Batı, çev. M. Daş, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2010. Cho, Wonhee, Beyond Tolerance: The Mongols’ Religious Policies in Yuan-dynasty China and Il-khanate Iran-1200-1368, Basılmamış Doktora Tezi, Yale University, 2014. Cûzcânî, Minhâcüddin Ebû Ömer Osman b. Sirâceddin, Tabakât-ı Nâsırî, II, Kâbil 1343. Cüveyni, Alâeddin Ata Melik, Târih-i Cihângüşâ, tsh. Muhammed Kazvînî, Müessese-yi İntişarat-ı Nigah, Tahran 1391. Dashdondog, Bayarsaikhan, The Mongols and the Armenians (12201335), Brill, Leiden 2011. D’ohsson, M. Baron C., Moğol Tarihi, çev. E. Kalan-Q. Şükürov, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2006. Dawson, C., Mission to Asia: The Mongol Mission: Narratives and Letters of the Franciscan Missionaries in Mongolia and China in the Thirteenth and Fourteenth Centuries, New York 1955.
- De Rachewiltz, Igor, Papal Envoys to the Great Khans, Faber and Faber, London 1971.
- Durak, Neslihan, “Çingizli Hatunları I: Sorgaktani Beki”, Turkish Studies, Vol. 3/1, 2008, s. 251-258.
- Duri, A. A., “Baghdad”, The Encyclopaedia of Islam, Vol. I, Ed. H. A. R. Gibb-J. H. Kramers, E. L. Provençal-J. Schacht, Brill, Leiden 1986, s. 894-908.
- Ebü’l-Fidâ İbn Kesîr, El-Bidaye ve’n-Nihaye, XIII, çev. Mehmet Keskin, Çağrı Yayınları, İstanbul 2000.
- Eco, Umberto, Düşman Yaratmak, çev. L. T. Basmacı, Doğan Kitap, İstanbul 2014.
- el-Ömeri, Şihabeddin b. Fazlullah, Mesâlikü’l-Ebsâr fi memâlik’il- emsâr, (Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım), çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2014.
- Erdem, İlhan, “Olcaytu Han’ın Ölümüne Kadar İlhanlılar’da Yaşanan Siyasal-Kültürel Gelişmeler ve Yakın-Doğu’ya Etkileri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. 20, S. 31, 2000, s. 1-35.
- Ersan, Mehmet, Selçuklular Zamanında Anadolu’da Ermeniler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2007.
- Ersan, Mehmet, Türkiye Selçuklu Devletinin Dağılışı, Birleşik Yayınevi, Ankara 2010.
- Galstyan, A. G., Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar, çev. İlyas Kamalov, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2005.
- Gregory Abu’l-Farac, (Bar Hebraeus), Abu’l Farac Tarihi, C. II, çev. Ömer Rıza Doğrul, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
- Gregory Abu’l-Farac, (Bar Hebraeus), Târîhu Muhtasari’d-Düvel, çev. Ş. Yaltkaya, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
- Grigor Aknerts'i, History of the Nation of Archers, trans. Robert Bedrosian, Long Branch, New Jersey 2003.
- Grousset, Rene, Bozkır İmparatorluğu, çev. M. Reşat Uzmen, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1999.
- Hassan, Mona F., Loss of Caliphate: The Trauma and Aftermath of 1258 and 1924, Basılmamış Doktora Tezi, Princeton University, 2009.
- Haykıran, Kemal Ramazan, Moğollar Zamanında Yakın Doğu, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2016.
- Hitti, Philip K., Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi, çev. Salih Tuğ, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 2011, s.
- İbni Tagrıberdi, En-Nücûmu’z-Zahire (Parlayan Yıldızlar), çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2013.
- İpek, Ali, “İlk İslâmî Dönemde Ermeniler”, Tarihte Türkler ve Ermeniler: Ortaçağ, ed. M. Metin Hülagü… (ve başk.), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014, s. 1677-1684.
- İzgi, Özkan, “Moğolların Batı İstilası ve Türk Tarihi Bakımından Önemi”, Orta Asya Türk Tarihi Araştırmaları, haz. Erkin Ekrem-Serhat Küçük, Ankara 2014, s. 225-243.
- Jackson, Peter, “Hülegü Khan and the Christians: the making of a myth”, Studies on the Mongol Empire and Early Muslim India, Ashgate Variorum, 2009, s. 196-213.
- Jackson, Peter, “The Dissolution of the Mongol Empire”, Central Asiatic Journal, 32, 1978, s. 186-243.
- Khazanov, Anatoly M., “Muhammed ve Cengiz Han: Dünya İmparatorluğu İnşasında Din Faktörü”, çev. Murat Tural, Tarih Okulu Dergisi, S. XXIX, 2017, s. 479-502.
- Korykoslu Hayton, Doğu Ülkeleri Tarihinin Altın Çağı, Latince’den çev. Altay Tayfun Özcan, Selenge Yayınları, İstanbul 2015.
- Lane, George, “An Account of Gregory Bar Hebraeus Abu al-Faraj and His Relations with the Mongols of Persia”, Hugoye: Journal of Syriac Studies, Vol. 2.2, 1999, s. 209-233.
- Lane, George, Early Mongol Rule in Thirteenth-Century Iran: a Persian Renaissance, Routledge, 2003.
- Lewis, Bernard, Ortadoğu, çev. S. Y. Kölay, Arkadaş Yayınevi, Ankara 2011.
- Marco Polo, Dünyanın Hikaye Edilişi, C. I, çev. Işık Ergüden, İthaki Yayınları, İstanbul 2003.
- Meyvaert, Paul, “An unknown letter of Hulagu, Il-Khan of Persia, to king Louis IX of France”, Viator, 2, 1980, s. 245-260.
- Morgan, David, Medieval Persia 1040-1797, Longman, London and New York 1988.
- Morgan, David, The Mongols, Basil Blackwell, 1987.
- Oktay, Hasan, Ermeni Kaynaklarında Türkler ve Moğollar, Selenge Yayınları, İstanbul 2007
- Oktay, Hasan, Türk İslam Dünyası’na Karşı Ermeniler, Moğollar ve Papalık: 1071-1300, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Van 1995.
- Özaydın, Abdülkerim, “İbnü’l-Alkamî”, DİA., C. 20, 1999, s. 483-484.
- Özdemir, H. Ahmet, Moğol İstîlâsı ve Abbâsî Dvleti’nin Yıkılışı, İz Yayıncılık, İstanbul 2011.
- Özdemir, H. Ahmet, “Moğol İstilâsıyla İlgili Çin Kaynakları ve Si Shi Ki’ye Göre Hülâgû’nün Batı Seferi”, Marife, S. 1, 2005, s. 93-106.
- Özdemir, H. Ahmet, “Moğollar Bağdat’ı Kaç Gün Yağmalamıştı (Bir Rivayetin Tahlili)”, İslam Medeniyetinde Bağdat (Medînetü’s-Selam Uluslararası Sempozyum, 7-8-9 Kasım 2008), M. Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 2011, s. 243-260.
- Özdemir, H. Ahmet, “Müsta’sım-Billâh”, DİA., C. 32, 2006, s. 126-
- Özgüdenli, Osman G., “Ortaçağda İran: Zaman ve Mekân”, Ortaçağ Türk-İran Araştırmaları, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2006, s. 11-38.
- Plano Carpini, Moğolistan Seyahatnamesi, çev. Ergin Ayan, Gece Kitaplığı, 2014.
- Roux, Jean-Paul, Moğol İmparatorluğu Tarihi, çev. A. Kazancıgil-A. Bereket, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2001.
- Rubruk (Ruysbroeckli Willem), Mengü Han'ın Sarayına Yolculuk 1253–1255, ed. Peter Jackson-David Morgan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2010.
- Schnapper, Dominiqe, Sosyoloji Düşüncesinin Özünde Öteki ile İlişki, çev. A. Sönmezay, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2005.
- Smbat Sparapet’s Chronicle, trans. Robert Bedrosian, Long Branch, New Jersey, 2005.
- Southern, Richard W., Ortaçağ Avrupasında İslam Algısı, Yöneliş Yayınları, İstanbul 2001.
- Spuler, Bertold, The Mongols in History, trans. G. Wheeler, Pall Mall Press, London 1971.
- Subaşı, Ömer, Gürcü-Moğol İlişkisi-Güney Kafkasya 1220-1346, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2015.
- Tellioğlu, İbrahim, “Ermeni Kaynaklarının Gözüyle Anadolu’nun Fethi”, Tarihte Türkler ve Ermeniler: Ortaçağ, 2. Cilt, ed. M. Metin Hülagü… (ve başk.), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014, s. 107
- Tellioğlu, İbrahim, “Images of Turks in Armenian Documents (11 th- 14 th Centuries)”, International Rewiev of Turkish Studies, 1/3, 2011, s. 28
- Venegoni, Laura, “The Political Background of The Mongolian Conquest and Hülagü’s West Conquest”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 6, 2007, s. 29-42.
- Wu, Pai-nan Rashid, The Fall of Baghdad and the Mongol Rule in al- Iraq-1258-1335, Basılmamış Doktora Tezi, University of Utah, 1974.
- Yuvalı, Abdülkadir, “İlhanlı Hükümdarlarının Hristiyan Dünyası İle Münasebetleri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 2, 1988, s.
- Yuvalı, Abdülkadir, “XIII. Yüzyılda Doğu-Batı İlişkilerinin Mahiyeti Hakkında”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, C. 2, 1987, s. 121-129.
- Yuvalı, Abdülkadir, “Hülâgû”, DİA., C. 18, 1998, s. 473-475.
