Author :
Abstract
Bilgi teknolojisindeki gelişmeler, öğrenme ortamlarındaki yenilikler, yeni mimari yaklaşımlar, yeşil ve akıllı bina kavramlarının yaygınlaşması tüm mekân tasarımları gibi kütüphane mekân tasarımlarını da etkileyerek sürdürülebilir kütüphane kavramını ortaya çıkarmıştır. Sürdürülebilir kütüphaneler, ekolojik sistem, insan, bina mimarisi, kütüphane hizmetleri, teknolojik alt yapı ve ekipman gibi tüm unsurların dengeli ve uyumlu bir şekilde entegre edildiği ve gelecek nesillerin kullanımını da sağlayacak esnek bir biçimde tasarlandığı yapılar olarak yorumlanmaktadır. Dünyada bu tasarımın başarılı bir biçimde uygulandığı kütüphane örneklerinin olduğunu söylemek mümkündür. Ülkemizde ise, sürdürülebilir kütüphane mekânı tasarımı konusundaki çalışmaların nispeten yetersiz kaldığı, sürdürülebilir kütüphanelere ilişkin kriterlerin belirlenmediği gözlenmektedir. Bu çalışmada, literatürde yer alan sürdürülebilirlik kavramını kütüphanelerin yaşam döngüsüne göre değerlendirerek kütüphanelere özgü sürdürülebilirlik bileşenlerini ve kriterlerini ortaya koymak amaçlanmıştır. Sürdürülebilir kütüphane uygulamalarının eksikliğinden ve standartlaşmanın sağlanamamasından dolayı ölçülebilir veriler elde etmede oldukça zorlanılacağı düşünüldüğünden bu çalışmada literatür taraması yöntemi kullanılmıştır. Literatür taraması ile öncelikle sürdürülebilir mekân tasarımı çalışmaları üzerinde araştırma yapılarak nitel veriler elde edilmiştir. Bu nitel verilerden hareketle kütüphanelerde sürdürülebilirlik 6 (altı) ana boyutta incelenmiştir. Sonuç olarak sürdürülebilirliğin 3 (üç) bileşeni olan çevre, ekonomi ve sosyal bileşenlere ek olarak kütüphanelere özgü yeni 10 kavram daha eklenmiş ve sürdürülebilir kütüphane mekanları 13 kriter çerçevesinde teorik bir temele dayandırılmıştır.
Keywords
Abstract
Developments in information technology, innovations in learning environments, new architectural approaches, and the widespread use of green and smart building concepts have affected the library space designs like all space designs and revealed the concept of sustainable library. Sustainable libraries are interpreted as structures in which all elements such as the ecological system, human, building architecture, library services, technological infrastructure and equipment are integrated in a balanced and harmonious manner and designed in a flexible way that will enable the use of future generations. It is possible to say that there are examples of libraries in the world where this design has been successfully implemented. In our country, it is observed that the studies on sustainable library space design are relatively insufficient and the criteria for sustainable libraries are not determined. In this study, it is aimed to reveal the sustainability components and criteria specific to libraries by evaluating the concept of sustainability in the literature according to the life cycle of libraries. Since it is thought that it will be very difficult to obtain measurable data due to the lack of sustainable library practices and the lack of standardization, the literature review method was used in this study. Qualitative data were obtained by conducting research on sustainable space design studies with the literature review. Based on these qualitative data, sustainability in libraries was examined in 6 (six) main dimensions. As a result, in addition to the environmental, economic and social components, which are the 3 (three) components of sustainability, 10 new concepts specific to libraries have been added and sustainable library spaces have been based on a theoretical basis within the framework of 13 criteria.
Keywords
- 1987 “Ortak Geleceğimiz” başlıklı Brundtland Raporu
- 1992 “Sürdürülebilirliğe Doğru” başlıklı Beşinci Eylem Programı
- 1995 Nüfus ve Kalkınma Kahire Sürdürülebilirliğin nüfus konusu ile ilişkilendirilmesi
- 1996 BM İnsan Yerleşimleri
- 1997 Kyoto Protokolü Japonya Küresel ısınma sorununun ele alınması (2005’de yürürlüğe girmiştir.)
- 2002 Sürdürülebilir Dünya Konferansı
- Johannesburg 1992’deki Çevre ve Kalkınma Konferansından sonraki 10 yıllık süreçte yapılanların değerlendirilmesi (Rio+10)
- 2012 BM Sürdürülebilir Rio de Janerio 20 yıllık süreçte taahhütlerin değerlendirilmesi, yeni sorunlar, yeşil ekonomi ve sürdürülebilirliğin kurumsal çerçevesine odaklanılması Dünya genelinde sürdürülebilirlik adına atılan adımlara bakıldığında,
- ile paralel olarak Gündem 21 hedefleri çerçevesinde ilk kez 1973-1977 Kalkınma
- Planında ele alınmıştır. 2007-2013 Ulusal Çevre Eylem Stratejisi ile ekonomik,
- olduğunu söylemek mümkündür. 2006 yılında 1. maddede yapılan değişiklik ile
- yeniden düzenlenmiştir (Kaya, Çobanoğlu, Artvinli, 2015). 2018’de yapılan bir çalışmaya göre sürdürülebilirlik çalışmaları ile ilgili
- 2005-2017 yıllarını kapsayan raporlamaların en az görüldüğü sektörlerin eğitim,
- diğer önemli sorunlardan biridir (Ertan, 2018).
- kavramının gündeme alınmasına sebep olmuştur. 1990’lı yıllardan itibaren
- oynamıştır (Atınç, 2013). Kütüphanelerde sürdürülebilirlikle ilgili uygulamaların görülmesi yeni bir
- 1989’da ALA (American Library Association) Sosyal Sorumluluklar Yuvarlak
- karşılanması olarak ifade edilmiştir (Afacan, 2017, s.375). Bilgiye zamandan ve mekândan bağımsız bir şekilde erişilebilmesi,
- etkilemiştir. 1990’lı yıllardan itibaren büyük ve esnek yapıda ofisler, plazalar ve
- yönlü bir yapıya dönüşmüştür (Güzer, 2013; Muscogiuri, 2013). Kütüphanelerin
- sosyal bileşenleri ile ilişkileri arasında denge kurulmalıdır. (Karioja, 2013, s.2).
- koleksiyonun sürdürülebilirliği konuları ön plana çıkmaktadır (Afacan, 2017). Bu çalışmada kütüphane mekânlarında sürdürülebilirlik aşağıdaki altı (6)
- (Jankowska, 2010, s.162). Sürdürülebilirlik ve yeşil kavramları her ne kadar çoğu
- kapsamaktadır (Genovese ve Albanese, 2011). Örneğin Kanada Montreal’in Saint-Laurent bölgesinde yer alan, 2014
- ve Kanada Yeşil Binalar Kurulu tarafından 2017 yılında yeşil bina ödülüne layık
- 18.03.2020 tarihinde erişilmiştir). Yeşil bina tasarımına olan ilgi arttıkça, binaların yeşil kriterlere uygunluğunu
- Environmental Assesment Method)’ dir (Genovese ve Albanese, 2011). Diğer
- söylenebilmektedir (Somalı ve Ilıcalı, 2009). Sertifika sistemlerinin uygulanmasında binanın konumu, yerel üretilen
- Yeşil Bina Tasarımı İçin Uygulanabilecek Kriterler (Karioja, 2013; Genovese ve
- Albanese, 2011; Olsen, ve McAfee, 2011; Jankowska, 2010; Somalı ve Ilıcalı,
- 2009; Kumar ve Antto, 2014). Kategori Kriter Doğal çevreyle uyumlu, rehabilite edilmiş, güneş ışığı ve doğal havalandırmadan optimum yararlanabilecek arazi seçimi Arazinin etkin kullanılması, çok parçalanmaması Özel bisiklet yolu ve bisiklet park alanı tasarlanmasıyla bisiklet kullanımının teşvik edilmesi Ulaşımı desteklemek için, kütüphane binasının toplu taşıma duraklarına ve metro istasyonlarına yakın olması Doğal böcek ilacı kullanılması Maksimum yeşil alan kullanılması Bölgenin iklim ve coğrafi özelliklerine uyan, daha az su gereksinimi olan ağaçlar ve bitkiler dikilmesi Sürdürülebilirlik konusunda farkındalığı yaymak ve sağlıklı yemeyi teşvik etmek için organik bir bahçe düzenlenmesi Su Tasarrufu
- 2004). Amerikan Akıllı Bina Enstitüsü’ne göre (IBI: U.S Intelligent Building
- yönetim sistemi ile entegre eden binadır” (Civan, 2006). Enerji kaynaklarının doğru kullanımı ve doğal çevrenin daha az kirletilmesi
- tüketimi kontrollerinin yapılabileceği öngörülmektedir (So ve Chan, 1999). Akıllı kütüphane binası konsepti ile kullanıcı konforunun tesis edilmesi,
- Çevresel ve ekonomik sürdürülebilirlik için; Mobil uygulama ile kullanıcıların optimum okuma ışığını ayarlayabilmesine izin vermek, Zamanlanabilir enerji kullanımı ile enerji tasarrufu sağlamak, Doğal çevreye zarar verecek durumlar meydana geldiğinde sensörler yardımı ile haberdar olabilmek ve önlem alabilmektir (Hubert ve Linus; Binau, 2017). Akıllı sistemlerle zenginleştirilmiş bir kütüphane binası, üstün teknoloji
- Ruhu canlandıran, ilham veren (Küçükcan, 2015).
- Kütüphaneleri Yönergesi’nde de (IFLA School Library Guidelines): Kütüphanenin rolünün mekâna da yansımış olması, Kütüphaneye erişimin ve iç mekânın engelli dostu mimariye sahip olması, Rafların erişimi kolay olacak şekilde yerleştirilmesi ve anlaşılır bir şekilde etiketlenmesi, Okuma alanlarının gün ışığından maksimum yararlanılabilecek şekilde olması; yapay aydınlatmada ise 500 lüks oranında ışıklandırma sağlanması, Gün ışığının doğrudan kitaplara vurarak zarar vermesinin engellenmesi, İklimlendirme sistemlerinin enerji tasarrufu sağlayacak şekilde kullanılması, İç mekân kalitesi olarak; izafi hava neminin 200±20C, 50±%5 oranında, hava dolaşımının da 20 m³ /h kişi olması ve bu değerlerin hava koşullarına göre değiştirilebilmesi, Tavan taşıma kapasitesinin ≥5,0 kn/ m² oranında olması, Ulaşım yolu genişliğinin >1,20 m.; kullanıcılar ile raflar arasındaki iç mesafenin en fazla 1,30-1,40 m olması, Yangın yönetmeliğine uygun olarak gerekli önlemlerin alınması gibi özellikle okul kütüphanesi tasarlamak isteyenlere mimari açıdan önerilerde bulunulmuştur (Küçükcan, 2015). Bu çalışmada ise mimari tasarımdan, mekânın fonkiyonel işletilmesine
- daha tercih edilir nitelikte olduğu söylenebilmektedir (Muscogiuri, 2013). Fonksiyonlarına göre kütüphane mekânlarının oran-orantıya göre belli bir
- renklerin kullanımıdır (Eco, 2006). Bina, mekân ve ekipmanların malzemeleri ile
- önerilerde bulunmak mümkündür: (İnceoğlu ve Aytuğ, 2009; Uzgören ve
- Erdönmez, 2017).
- Kütüphane Mekân Kalitesi Kriterleri (Uzgören ve Erdönmez, 2017). Erişim ve Bağlantı Özellikleri
- önerilmektedir: (Adcock, 2011): Koleksiyonlardaki parçaların türü ve miktarı nedir? Koleksiyonların bütünüyle mevcut durumu nedir? Kötü durumda olan koleksiyonlar hangileridir? En değerli/önemli koleksiyonlar hangileridir? Hangi koleksiyonlar en fazla risk altındadır? Koleksiyonlar hangi hızla artmaktadır? Gelecek için koleksiyona hangi materyaller eklenecektir? Artan koleksiyonlar için yer var mıdır? Gereksinim analizi yapıldıktan sonra olası koleksiyonun korunması
- Koleksiyon Depolama Önerileri (Olsen ve McAfee, 2011). Biçim Türü Depolama Önerisi Kâğıt bazlı / açık koleksiyonlar 72°F ± 4° and 30% ± 5% RH Kâğıt bazlı / kapalı koleksiyonlar 60°F ± 4° and 40% ± 5% RH Kâğıt bazlı nadir/ kapalı koleksiyonlar 35°F ± 2° and 40% ± 3% RH Fotoğraf ve film (siyah beyaz) / kapalı koleksiyonlar
- Çukadar, Güneş, Gürdal,… Kaygusuz, 2014). Yönetim ve Planlama
- 2009). Dijital yoldan bilgiye erişimin ve uzaktan eğitim uygulamalarının artışı,
- 2016; Çanak, 2009). Ayrıca kurumsal analiz ve AR-GE çalışmalarıyla kütüphane
- uyarlanabilir olmasıdır (Muscogiuri, 2012). Estetik Kütüphanenin tüm öğe ve ekipmanlarının birbirleriyle dengeli ve uyumlu
- arttırmak önemlidir (Karioja, 2013). Elektronik ABD, İngiltere ve Avrupa’ da yapılan son çalışmalar göstermektedir ki
- korunması ve erişilebilirliğinin sağlanmasındaki zorluklardır (Afacan, 2017).
- mimariyi-deneyimlemek.html, 20.03.2019 tarihinde erişilmiştir). Etik Kütüphanelerde açık erişimin yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanması
- yapabilecek mimari özelliklere sahip olmalıdır. Ekip Kütüphanelerin asıl gücünü iyi yetişmiş personel belirler (YÖK, 2014).
- Adcock, E. P. (2011). Kütüphane Malzemesinin Bakım ve Kullanımında Ifla İlkeleri. (Çev. Ş. N. Somer).
- Afacan, Y. (2017). Sustainable library buildings: Green design needs and ınterior architecture students' ıdeas for special collection rooms. The Journal of Academic Librarianship, 43, 375-383.
- Akbulut, M., Alaca, E., Büyükçolpan, T., Cevher, N., Kurbanoğlu, S., Soylu, D. & Yıldırım, B. F. (2018). Üniversite kütüphanelerinde yeşil (çevreci) yaklaşımlar: Türkiye genelinde bir araştırma. Bilgi Dünyası, 19(2), 203230. http://doi.org/10.15612/ BD.2018.693.
- Aldrich, R. S. (2018). Sustainable Thinking: Ensuring Your Library’s Future in an Uncertain World. American Library Association.
- Arslantekin, S. (2013, Mayıs). Kütüphane binaları için ihtiyaç programları ve fonksiyon şemaları. 3. Halk Kütüphaneciliği Sempozyumu, Kütüphanelerde Mekân Tasarımı.
- Atınç, S. (2013, Mayıs). Türk halk kütüphanelerinin mekânsal tasarımlarında yeni gelişmeler. 3. Halk Kütüphaneciliği Sempozyumu, Kütüphanelerde Mekân Tasarımı.
- Aydın, S. (2017). İletişim Yaklaşımıyla Sürdürülebilirlik Kavramı, Yeşil Kavramı ve Yerel-Küresel Yansımaları ile ilgili bir İnceleme Örneği. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yükseklisans Tezi, İstanbul.
- Bezirci, P. (2018). Dünya üniversite kütüphanelerinde mükemmellik örnekleri ve gelecek. Yükseköğretim Dergisi, 8(2), 234-246.
- Binau, L. (2017, Şubat). Libraries at the crossroads resolving ıdentities: Smart library. EMEA Regional Councıl Meeting.
- Civan, U. (2006). Akıllı Binaların Çevresel Sürdürülebilirlik Açısından Değerlendirilmesi. Yükseklisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
- Çanak, T. A. (2009). Dijital çağda kütüphanelerin yeni yüzü: Bilgiye erişim merkezleri. UNAK 2009.
- Eco, U. (2006). Güzelliğin Tarihi. (A.C. Akkoyunlu Çev.). Doğan Kitap
- Ertan, Y. (2018). Türkiye’de sürdürülebilirlik raporlaması (2005-2017). Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, 11(3), 463-478.
- Genovese, P. & Albanese, P. (2011, Ağustos). Sustainable libraries, sustainable services: A global view. 77th IFLA Conference.
- Güzer, C. A. (2013). Kültürel dönüşüm içinde kütüphane yapılarını anlamak ve anlamlandırmak. 3. Halk Kütüphaneciliği Sempozyumu, Kütüphanelerde
- Hauke, P. & Schubert, S. (2013). Designing the green library: Environmental sustainability in library spaces, library management and library service. Erişim adresi ve tarihi: 10.05.2021.
- International Federation of Library Associations and Institutions (IFLA). (2016).
- İnceoğlu, M. & Aytuğ, A. (2009). Kentsel mekânda kalite kavramı. Megaron YTÜ Mim. Fak. E-Dergisi, 4(3), 131-146.
- Jamali, R. & Tooranloo, H.S. (2009). Prioritizing academic library service quality ındicators using fuzzy approach case study: Libraries of Ferdowsi University. Library Management, 30(4/5), 319-333.
- Jankowska, M. A. & Marcum, J.W. (2010). Sustainability challenge for academic libraries: Planning for the future. College&Research Libraries, 160-170.
- Karioja, E. (2013). How to evaluate libraries’ sustainability? An approach to an evaluation model and indicators. Oulu University of Applied Sciences.
- Karabıçak, M., & Özdemir, M. B. (2015). Sürdürülebilir kalkınmanın kavramsal temelleri. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 6(13), 44-49.
- Kaya, N., Çobanoğlu, M., & Artvinli, E. (2011). Sürdürülebilir kalkınma için Türkiye’de ve dünyada çevre eğitimi çalışmaları. 6. Ulusal Coğrafya Sempozyumu, 407-417. (http://tucaum.ankara.edu.tr/wpcontent/uploads/sites/280/2015/08/semp6_44.pdf), Erişim tarihi: 26.04.2021
- Kayıhan, K.S. & Tönük, S. (2008). Sürdürülebilir temel eğitim binası tasarımı bağlamında arsa seçimi ve analizi konusunun irdelenmesi. Megaron YTÜ Mim. Fak. E-Dergisi, 3(2), 137-154.
- Kumar, S. & Antto, K.D. (2014, Ekim). Greening the library for sustainable development. Library Space and Content Management for Networked Society (ICLISCOM-2014).
- Küçükcan, B. (2015). Okul kütüphanelerinde mekân tasarımı. Milli Eğitim, 208, 218-232.
- Kültür ve Turizm Bakanlığı (2017). Halk Kütüphanelerinde Mimari Uygulamalar Çalıştayı Raporu. https://bluesyemre.files.wordpress.com/ 2018/04/halk-kc3bctc3bcphanelerinde-mimari-uygulamalar-c3a7alc4b1c 59ftayc4b1-raporu-1.pdf, Erişim tarihi: 05.05.2021.
- Moza, E. A. & Tokman, L.Y. (2015). Bilişim teknolojileri ve sürdürülebilir mimarlık yaklaşımlarının yeni kütüphane mimarisine mekânsal etkileri. Milli Eğitim, (208), 33-50.
- Muscogiuri, M. (2012). İtalya’da kütüphane mimarisi: Senaryolar, stratejiler ve fırsatlar. (A. Aydın, Çev.). Türk Kütüphaneciliği, 26(1), 181-195.
- Muscogiuri, M. (2013, Mayıs). Kültür ve halk için kamu alanları tasarlamak. 3. Halk Kütüphaneciliği Sempozyumu, Kütüphanelerde Mekân Tasarımı.
- Noon, P. (2008). The Lanchester Library-building a sustainable library. Liber Quarterly, 18(2), 129-136.
- Odabaş, H. (2016). Gelecekte kütüphaneler ve üniversite kütüphanelerinde yenilikçi yaklaşımlar. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(3), 797-811.
- Olsen, R., McAfee, C. (2011, Ağustos). Green and growing: The impact of a LEED library on an organization’s sustainable practices. 77th IFLA Conference.
- Rogers, R. (2001). Lord Rogers of Riverside (Green Architecture). Architectural Design, 71(4), 36.
- Serbini, K. & Krawczyk, R. (2004, December). E-design in architecture KFUMP. 1. ASCAAD International Conference, 139.
- So, A.T. & Chan, W.L. (1999). Intelligent Building Systems. Kluwer Academic Publishers.
- Somalı, B. & Ilıcalı, E. (2009, Mayıs). Leed ve Breeam uluslararası yeşil bina değerlendirme sistemlerinin değerlendirilmesi. IX. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi.
- Tonta, Y. (2009). Dijital yerliler, sosyal ağlar ve kütüphanelerin geleceği. Türk Kütüphaneciliği, 23(4), 742-768.
- Turner, D. (2014). Sustainability and library management education. Journal of Sustainability Education, 7.
- Tüyen, Z. (2020). İşletmelerde sürdürülebilirlik kavramı ve sürdülebilirliği etkileyen etmenler. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 37(1), 91-117.
- Uzgören, G. & Erdönmez, M. E. (2017). Kamusal açık alanlarda mekân kalitesi ve kentsel mekân aktiviteleri ilişkisi üzerine karşılaştırmalı bir inceleme. Megaron YTÜ Mim. Fak. E-Dergisi, 12(1), 41-56.
- Yeang, K. (2001). Ken Yeang (Green Architecture). Architectural Design, 71(4), 60.
- Yılmaz, B. (2013, Mayıs). Halk kütüphanelerinde mekânsal estetik. 3. Halk Kütüphaneciliği Sempozyumu, Kütüphanelerde Mekân Tasarımı. EXTENDED ABSTRACT
