Author :
Abstract
Develi’de ilk Ermeni ayaklanma girişimi 1893, 1895 ve 1896 tarihlerinde tespit edilmiştir. Develi’de kurulan Hınçak ve Nubar Cemiyetleri bu ayaklanmaların öncülüğünü yapmışlardır. 1893 tarihindeki ayaklanma Hınçak Cemiyeti tarafından düzenlenen Yafta Olayı ile başlamaktadır. 6 Ocak 1893 tarihinde camiler ve Hükümet Konağı’na yaftalar asılmaya başlanmıştır. 1894’te Yafta Olayları’nın etkisinin Develi’de halen devam ettiği görülmektedir. 1896 Ermeni ayaklanmalarında Müslümanlardan 2 ölü 4 yaralı, Ermenilerden ise 27 ölü 10 yaralı şeklinde sonuçlanmıştır. Ayrıca olaylarda 24 ev de yanmıştır. İkinci Ermeni Ayaklanmaları, 1905 ayaklanması olarak bilinir. Develi’nin Everek semtinin Kilise Mahallesi’nde Ermeni cemaatinden Haci Rehde ve Serupi isimli iki Ermeni şahıs çarşıdaki Ermenilere, “cuma günü bir olayın olacağını bundan dolayı Ermeni esnaflara dükkânlarını kapatmaları gerektiğini duyurmuşlar” ve buna ikna olan Ermeniler dükkânlarını kapatıp evlerine gitmişlerdir. Bu kışkırtıcılardan özellikle Serupi’nin kadın olması ve daha sonra bomba yapım faaliyetlerinde de kendini göstermesi oldukça dikkat çekicidir. Üçüncü Ermeni Ayaklanması ise en kanlı dönem olan 1915 ayaklanmasıdır. Bu dönemde Ermeniler, Osmanlının savaşa girmesini fırsat bilerek bomba yapımı işlerine girerek en kanlı sahnelerde yer almışlardır. Ayrıca ayaklanma girişimindeki Ermenilerin faaliyetlerinin tarihsel sürecine değinilmiş, ayaklanan Ermenilerin kimler olduğu, ayaklanmalarda kimlerin etkili olduğu ve nerelerden destek alındığı gösterilmiştir. Çalışma için arşiv incelendiğinde çok farklı kişileri de gözlemlemiş olduk. Bu kişiler içerisinde özellikle bir bayan terörist 1905 yılları için dikkate değerdir. Madam Serupi adlı şahıs bu çalışmada Develi’de ayaklanmayı yönetmesi ve şehrin merkezindeki dükkânları kapattıracak kadar etkili bir kişilik olması bakımından inceleme konusu olmuştur. Arşiv belgeleri ve bu ayaklanma dönemi ile ilgili resmî belgelerin hemen hemen hepsinde Madam Serupi’den bahsedilmektedir. Dönemin şartları dikkate alındığında fotoğrafının çekilmesi, devlet arşivine girecek kadar tehlikeli biri olduğunu göstermektedir. Çalışmada ayrıca Develi’de meydana gelen ayaklanma girişimlerindeki silahlanma, cemiyetleşme, çatışma, halkı etkileme faaliyetleri hakkında da önemli ipuçları verilecektir.
Keywords
Abstract
The first Armenian uprising attempt in Develi was detected in 1893, 1895 and 1896. The Hinchak and Nubar Societies established in Develi pioneered these uprisings. The uprising in 1893 started with the Label Incident organized by the Hinchak Society. On January 6, 1893, labels began to be hung on mosques and the Government House. It is seen that the impact of the Yafta Incidents of 1894 still continues in Develi. The Armenian uprisings of 1896 resulted in 2 dead and 4 injured Muslims, and 27 dead and 10 injured among Armenians. Additionally, 24 houses were burned in the incidents. The Second Armenian Uprisings are known as the 1905 uprising. In the Church District of Develi's Everek district, two Armenian people from the Armenian community named Haci Rehde and Serupi announced to the Armenians in the market that "there will be an event on Friday, therefore they should close their shops to the Armenian tradesmen" and the Armenians who were convinced of this closed their shops and went home. It is quite striking that one of these instigators, Serupi, was a woman and later showed herself in bomb-making activities. The Third Armenian Uprising was the 1915 uprising, which was the bloodiest period. During this period, Armenians, taking advantage of the Ottoman entry into the war, engaged in bomb making and took part in the bloodiest scenes. In addition, the historical process of the activities of the Armenians in the uprising attempt was mentioned, who the Armenians who revolted, who were effective in the uprisings and where they received support were shown. When we examined the archive for the study, we observed many different people. Among these people, one female terrorist is particularly noteworthy for 1905. Among these people, one female terrorist is particularly noteworthy for 1905. The person named Madam Serupi was examined in this study because she led the uprising in Develi and was so influential that she had the shops in the center of the city closed. Madam Serupi is mentioned in almost all of the archive documents and official documents related to this period of uprising. Considering the conditions of the period, the fact that her photograph was taken shows that she was a dangerous person enough to be included in the state archives. The study will also give important clues about the armament, socialization, conflict and public influencing activities in the uprising attempts that took place in Develi.
