Author:
Abstract
Yer adları bilimi dağ, tepe, dere, akarsu, göl gibi coğrafi şekillerin adlarını inceler. Türkiye’de bu alandaki çalışmalar Fuad Köprülü’nün Türkiyat Mecmuası’ndaki yazılarıyla başlamıştır. Bu konuda Ahmet Caferoğlu, Doğan Aksan, Andreas Tietze, Hasan Eren gibi bilim adamlarının önemli çalışmaları vardır. Yer adlarının incelenmesi kelime bilimi açısından olduğu kadar Türk kültür devamlılığı açısından da önemlidir. Bu bilim dalı, adları fonetik, morfolojik ve semantik bakımdan dildeki diğer adlar gibi inceler, adların veriliş sebepleri, tarihi, diğer adlarla ilişkisi üzerinde durur. Türk yer adlarında Alañ ve Beleñ kelimeleri; renk adlarıyla, organ adlarıyla ve bir kısım başka ad ve sıfatlarla bir arada çok sık olarak kullanılır. Bilecik/Osmaneli, Antalya/Akseki, Ankara/Nallıhan’da Belenalan şeklindeki bir köy adında birlikte kullanıldıkları görülür. Söbeleñ Tokat’ın Hatipli beldesinde bir dağ yamacına verilen addır. Söbelen şekli Anadolu’da mantar adı olarak yaygındır. Yer adı olarak başka bir varyantı Karabük’ün Eskipazar ilçesinin Soblan Köyü’nde karşımıza çıkar. Reşidüddin Oğuznamesi’nde, Oğuz Kağan’ın Azerbaycan’a gelip yerleştiği zaman Oğuzların yaylaklarının Tebriz’in cenubundaki Ucan yaylaları, Alatag ve Sabalan dağları olduğu rivayeti bu adın Türk dilinde uzun süredir kullanıldığını gösterir. Bu çalışmada birbiriyle ilişkili oronimler olan Alañ, Beleñ, Söbeleñ adları üzerinde durulmuştur. Söbeleñ adının yapısıyla ilgili olarak söbü ve belen adları incelenmiş, alan, belen kelimelerinin yakınlığı üzerinde durulmuştur. Kelimelerin Derleme Sözlüğü’ndeki varyantları, tarihi ve güncel sözlüklerdeki şekilleri tespit edilmiş, Hasan Eren’in çalışmalarındaki örneklerden de faydalanılarak aralarındaki ilişki tartışılmıştır.
Keywords
Abstract
The science of toponomy studies the names of geographical shapes such as mountain, hill, stream, and lake. Studies in this field in Turkey began with Fuad Koprulu’s articles at Turkiyat Mecmuası. Scientists such as Andreas Tietze, Ahmet Caferoğlu, Doğan Aksan and Hasan Eren have important studies on this subject. Toponymous studies are important for the continuity of Turkish culture as well as vocable science. This discipline examines the names in terms of phonetics, morphology and semantics like other names in the language, focuses on the reasons for giving the names, their history, and their relationship with other names. The words of Alañ and Beleñ in Turkish place names are often used in combination with color names, organ names, and some other nouns and adjectives. It is seen that they are used together in Bilecik / Osmaneli, Antalya / Akseki, Ankara / Nallıhan in the name of a village in the shape from of Belenalan. The name Söbeleñ is the name given to a mountain ridge in the town of Hatipli in Tokat. This word has used as a mushroom name in Anatolia, in the Reşidüddin Oğuzname, it is rumored that when Oğuz Kağan came to Azerbaijan and settled in Azerbaijan, the highlands of the Oghuzes were the Ucan highlands, Alatag mountains and Sabalan mountains in the south of Tabriz. This rumor shows that the name has been used in the Turkish language for a long time. In this study, the names Alañ, Beleñ, Söbeleñ, which are related to each other, are emphasized. In relation to the structure of the name Söbeleñ. Söbü and Belen were examined, and the closeness of the words alan belen was emphasized. The variants of the words in the Compilation Dictionary, their historical and current forms in dictionaries were determined, and the relationship between them was discussed by making use of the examples in Hasan Eren’s works.